მართლმადიდებელი ეკლესიის უცდომელობას ორი ძირითადი კრიტერიუმი განსაზღვრავს: 1) წმ. წერილი და 2) მსოფლიო და ავტორიტეტული ადგილობრივი კრებები (მაგ. კართაგენის 418 წ.), რომლის ჭეშმარიტებანი დადასტურებულია მსოფლიო კრებების მიერ. ამას მოჰყვება წმ. მამათა ერთიანი (consensus partum) სწავლება (თუკი კონკრეტულ საკითხზე არსებობს კონსენსუსი), ცალკეული წმ. მამის საღვთისმეტყველო განსაზღვრებანი, ლიტურგიკული დადასტურება და ა.შ. ამ დანარჩენისთვის ეკლესიას უცდომელი სტატუსი არ მიუნიჭებია, თუმც წარმოადგენს მართლმადიდებელი ეკლესიის სწავლებას.

   ერთი შეხედვით, ყველაფერი მარტივი და გასაგებია, მაგრამ ისმის კითხვა: რა იწვევს უთანხმოებას? პასუხიც თითქოს მარტივია: დადგენილი კანონზომიერების პრიორიტეტთა მოშლა. ასეა, როდესაც, მაგალითად, ცალკეული წმ. მამის სწავლება (როგორც წესი კერძო აზრი) წმ. წერილის ან მსოფლიო კრებათა სწავლებაზე მაღლაა დაყენებული. ამ ფაქტს აქვს თავისი მიზეზიც და შედეგიც. მაგალითად, მართლმადიდებელი ეკლესიის აღმოსავლეთის ორთოდოქსია ტრიოდოლოგიაში, ქრისტოლოგიასა თუ პნევმატოლოგიაში წმ. წერილისა და წმ. გარდამოცემის (მს. კრებების) ეკლესიის ტრადიციას უფრო მტკიცედ გამოხატავს, ვიდრე დასავლეთის ორთოდოქსია (დასავლეთი განსაკუთრებით მოიკოჭლებდა ტრიოდოლოგიურ საკითხებში). ამავდროულად, დასავლეთის ორთოდოქსიის ძლიერი მხარე იყო ანთროპოლოგია და სოტერეოლოგია. ამ ნიშნით დასავლეთში უამრავი კრება გაიმართა, სადაც სწავლება ადამიანის ბუნების შესახებ დეტალური განხილვის საგანი იყო და კრებსითი დადასტურებაც ჰქონდა მინიჭებული. ამ დროს აღმოსავლეთში ეს საკითხები არც კი ითარგმნებოდა, არაფერს ვამბობთ მის კრებსით განსაზღვრებაზე, რაც არ ყოფილა.

   ცხადია, კრებსითი ჭეშმარიტი გადაწყვეტილებაა მისაღები. ე.ი. ერთადერთი მართებული გამოსავალია აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ორთოდოქსიის კონსენსუსი. მაგრამ ვაი რომ ეს ასე არ მოხდა. ჩვენი აზრით, ამის მიზეზი ამბიციებია (მაგალითად, ეროვნული ნიშნით, აღმოსავლეთში ეს ელინური წარმომავლობაა, თავისი ფილოსოფიითა და საღვთისმეტყველო (ალექსანდრია, ანტიოქია) სკოლებით), რომლისთვისაც ნაწილობრივ მისაღები აღმოჩნდა კართაგენის 418 წ. ავტორიტეტული სწავლება, ნეტ. ავგუსტინეს, ნეტ. იერონიმესა თუ სხვა ლათინი წმინდანების სწავლებები; დასავლეთში პირიქით, (სხვაშათორის იმავე ფილოსოფიური მიდგომების გამო) ბუნდოვანი გახლდათ ტრიოდოლოგიური თემა (სულიწმინდის გამომავლობის საკითხი „და ძისაგან"), რაზეც აღმოსავლეთმა კრებსით დონეზე განსაზღვრა ჭეშმარიტება. ეს ერთი მაგალითია იმისა, თუ როგორ იწყება შეუთანხმებლობა საღვთისმეტყველო საკითხებში.

   რადგანაც ჩვენი განხილვა ძირითადად ანთროპოლოგიურ საკითხებს შეეხება, მართებულად მიგვაჩნია ნეტ. ავგუსტინესა და ზოგადად დასავლური ორთოდოქსიის გათვალისწინება. ამ ნიშნით ბერძნებსაც, ჩვენც და სხვა ადგილობრივ ეკლესიებს „არ აწყენდათ" მეტი ყურადღება გამოეჩინათ აღნიშნული სწავლების სრულყოფილად, ჭეშმარიტებით ჩამოყსაალიბებლად.

   ანთროპოლოგიური თვალსაზრისით პოლემიკის საგანი შეიქნა საკითხები: პირველქმნილი ცოდვა, სულისა და სამშვინველის განსაზღვრება (როგორც ადამიანებში, ისე ანგელოზებში), ხატება და მსგავსება და ა.შ. შეუთანხმებლობის ძირითად მიზეზად გვიანანტიკური პნევმატოლოგიის, უპირველესად, ნეოპლატონიზმის ზეგავლენას დავასახელებდით. მისი (ელინური ფილოსოფიის) „სული", წმ. მამათა წინააღმდეგობის მიუხედავად, ნაწილობრივ მაინც შემოიჭრა პატრისტიკულ ლიტერატურაში. ჭეშმარიტების წარმართული ფილოსოფიის „სიბრძნესთან" სინთეზი ყოვლად დაუშვებელი იყო. თუმცა ელინიზმის ნაწილობრივი ზეგავლენის არსებობა გარკვეული დოზით მკაფიო და შესამჩნევია. ამანაც წარმოშვა შინაგანი წინააღმდეგობა და ჩამოუყალიბებლობა უმნიშვნელოვანეს საღვთისმეტყველო საკითხებში. შედეგად მივიღეთ ალექსანდრიისა და ანტიოქიის სკოლებში არსებული ორიგენისტული და ევაგრისეული ერესების მხოლოდ მკაფიო გამოვლინებათა უარყოფა, ხოლო დანარჩენის — შეთვისება (მიუხედავად იმისა, რომ V მსოფლიო კრების სათანადო ანათემა არსებობდა). ამ მიზეზმა განაპირობა ცალკეული წმ. მამის კერძო აზრისათვის უფრო დიდი მნიშვნელობის მინიჭება, „გადოგმატურება", ფაქტობრივად „უცდომელ" კატეგორიაში აყვანა, ვიდრე მსოფლიო კრებებია.

   მაგალითად, VII მსოფლიო კრებამ განსაზღვრა ანგელოზთა ბუნების სწავლება — მათ თხელი სხეული გააჩნიათ; როცა ადამიანებთან ჩამოდიან, მაშინ ზეცაში არ არიან და პირიქით; ისეთები არიან, როგორებიც ეცხადებიან ადამიანებს. ხოლო პატრისტიკაში (წმ. მამებთან) იპოვით აზრებს, სადაც ანგელოზებს არ გააჩნიათ ფორმა, ისინი უსხეულო მნათობებია, თხელ სხეულში კი მეტაფორულად ეცხადებიან ადამიანებს.

   შედეგად, „ელინისტურ-ქრისტიანული" კონცეფციის მომხრეები, ანგელოზებს პლატონურ სტილში, ლამის ღვთაებებად მოიაზრებენ. ხოლო ლოგიკური განვითარებით ამჯერად პაპისტურ სტილში, ზოგიერთი გამოჩენილი წმინდანის სრულ შემოქმედებას უცდომელ კატეგორიაში განიხილავენ, რაც არსებითად ეწინააღმდეგება მართლმადიდებლობის კრებსით ცნობიერებას.

   მსგავსი შეუთანხმებლობის დაძლევა, როგორც მოგახსენეთ, მხოლოდ ელინისტური ანარეკლებისაგან სრული თავდაღწევით არის შესაძლებელი. მსოფლიო კრებებმა წმ. წერილზე დაყრდნობით, სულიწმინდის მადლით შეძლო ამის გაკეთება (დიდება ღმერთს!); ხოლო ცალკეული წმ. მამის (მამების) ძველ მასწავლებელთა (პლოტინი, ორიგენე, ევაგრე) შეხედულებებზე არა სრული, არამედ ნაწილობრივი უარის გამო, სამწუხაროდ, მათ ღვთისმეტყველებაშიც კერძო აზრის სახით იჩინა თავი (ღირსი ბარსანუფი დიდი წმ. გრიგოლ ნოსელის კერძო აზრის შესახებ).

   წმ. ეგნატე ბრიანჩანინოვი ამბობს: „ნებისმიერი მეცნიერება შეუსწავლელობის გამო მიაჩნია სიბნელედ მავანს, ასეთად რჩება ის არასათანადო და ზედაპირული შესწავლის შემთხვევაში... სულების ზუსტი და სრული შეცნობა შეძლებისამებრ სავალდებულოა ქრისტიანისათვის. ნეტ. ავგუსტინეს დავიმოწმებ: „მე შევიმეცნებ, მაშინ როდესაც ღმერთი თავად მასწავლის სათანადო დრო. დიახ, ჭეშმარიტად მაშინ განვისწავლები, როცა მოციქული მასწავლის, ვინაიდან მხოლოდ ღმერთი გვმოძღვრავს მოციქულის ბაგით"."

   აღნიშნული საკითხებისადმი ჩვენი ხედვაც ავგუსტინისეულ ღვთისმეტყველებას ეფუძნება. მოღვაწეობის ადრეულ პერიოდში ავგუსტინე თავად გახლდათ პლატონიზმის ზეგავლენის ქვეშ, მოგვიანებით მან შეძლო სახელდობრ საკუთარი ანთროპოლოგია გაეთავისუფლებინა ამ გავლენისაგან — მან საკითხი მხოლოდ წმ. წერილის თვალსაწიერიდან გადააფასა. საკითხი დღესაც არ კარგავს აქტუალურობას: მაშინ მამები ებრძოდნენ ნეოპლატონურ ზეგავლენას თავიანთ შეხედეულებებში; დღესაც მნიშვნელოვანია ელინიზმის ნარჩენისაგან ღვთისმეტყველების განთავისუფლება, ე.ი. „პლატონიზირებული" შეხედულებების „განპლატონიზირება". ბერძნულ ღვთისმეტყველებაში ამის სურვილი დიდად არ ჩანს, რაც მკაფიოდ აისახა გამოჩენილ თეოლოგთა (რომანიდისი, ვლახოსი და სხვა) სწავლებებზე. 

   კიდევ უფრო სამწუხარო ის არის, რომ მათი შეხედულებები მეტასტაზურად ვრცელდება მთელ მართალმადიდებლურ ოეკუმენში, ძირითადად საღვთისმეტყველო სკოლების მეშვეობით. ამიტომ ამ პროცესს პირობითად „ელინისტური ქრისტიანობა" ვუწოდეთ. არადა ელინიზმის ზეგავლენისაგან ანთროპოლოგიისა და სოტერეოლოგიის გადაფასება, რა თქმა უნდა, წმ. წერილისა და წმ. კრებების კვალდაკვალ, დღესაც ერთ-ერთ ძირითად პრობლემად რჩება. ახლაც, როგორც ძველ დროში, მეტად მნიშვნელოვანია აღმოსავლური და დასავლური ორთოდოქსიის ერთ საღვთისმეტყველო სისტემაში მოყვანა ისე, რომ ორივეს ჭეშმარიტი სწავლებები ერთიანი მართლმადიდებლური სისავსით იქნეს განხილული. ხოლო წმ. წერილთან და მსოფლიო კრებებთან შეუთავსებელი — უკუგდებული, თუგინდ ეს საზრისი დიდ წმ. მამას (მამებს) ან საღვისმეტყველო სკოლებს გააჩნდეთ.

   ამასთან არა „აღმოსავლური" უნდა გავანთავისუფლოთ „დასავლურისაგან" ან პირიქით, არამედ გავმიჯნოთ სიმართლე სიცრუისაგან, მართებული — არამართებულისაგან. სამწუხაროდ „ელინისტურ-ქრისტიანული" კონცეფციის მომხრეებში ამის სურვილი არ ჩანს. თავად საკითხის ამგვარად დაყენებაც კი მათთვის ცდომილებაა (მეტიც, ერესია).

   ასე რომ, ჯერჯერობით სრულიად მიუღწეველი ჩანს აღმოსავლური და დასავლური ორთოდოქსიის სინთეზური ხედვა. ეს იწვევს მრავალ შეუთანხმებლობას, პოლემიკას უამრავ საღვთისმეტყველო საკითხზე, როდესაც ორ დაპირისპირებულ მხარეს შეუძლია წმ. მამათა ციტირება, მეტიც, ერთი და იგივე წმ. მამის სწავლებას ორივე მხარე იშველიებს დასტურად. „ელინისტური" მიმართულება ჯიუტად გაიძახის, „დასავლურმა" უნდა თქვას უარი თავის სწავლებაზეო; არადა სწორედ იქ იყო გაჩაღებული ბრძოლა პელაგიანობისა და ნახევრადპელაგიანობის წინააღმდეგ კრებსით დონეზე, რაც არ გაუკეთებია აღმოსავლეთს სწორედ ნეოპლატონიზმისა და სხვა ფილოსოფიურ შეხედულებათა ღრმად შემოჭრის და დამკვიდრების გამო. მხოლოდ ამბიცია ჰქვია იმას, როცა ბერძენს (ელინს) დღესაც მიაჩნია, რომ ყველაზე უკეთ ესმის ეს საკითხი, ამ დროს პლატონურ-ორიგენისტულ-ევაგრესეული ზეგავლენა აშკარაა ალექსანდრიისა თუ ანტიოქიის საღვთისმეტყველო სკოლებზე. ნებისმიერი ობიექტური მკვლევარი ადასტურებს ამ ფაქტს.

   ყველას უნდა გვესმოდეს: ვინაიდან ელინური ფილოსოფია ბრალდებულია კრებების დონეზე ვით ერესთა უმეტესობით წყარო, ეს ავტომატურად უნდა ნიშნავდეს: მათი სწავლებები ყოვლად მიუღებელია! დიახ, ასეა, თუნდაც კერძო აზრის დონეზე იზიარებდეს წმ. მამა მას. ე.ი. დაუშვებელია ერთ საღვთისმეტყველო პოზიციას მსოფლიო კრება უმაგრებდეს მხარს, ხოლო მეორეს — მხოლოდ წმ. მამის (ან რამდენიმე) მამის სწავლება.

   ცხადია, გადაწყვეტილება მსოფლიო კრების სასარგებლოდ უნდა იყოს მიღებული. ეს ნიშნავს, რომ წმ. მამათა „კონსენსუსი" გადაწყვეტილებაც, ღრმად გამჯდარი ტრადიციაში, ვერ გადაწონის მსოფლიო კრების (კრებების) განსაზღვრებებს.

   ამავდროულად: არაფრით არ უნდა მივიჩნიოთ ეს მიდგომა წმ. მამების დაკნინებად. მათ (კერძო აზრების არსებობის მიუხედავად) საკმარისი დამსახურება გააჩნიათ ეკლესიის წინაშე. ამიტომ ისინი მხოლოდ გაიხარებენ, თუკი მათი ადრეული, ან ბოლომდე ზუსტად ჩამოუყალიბებელი, თუნდაც მცდარი სწავლება არ იქონიებს ზეგავლენას საღვთისმეტყველო საზრისის ჩამოყალიბებაზე. სწორედ ამას აკეთებენ მოდერნისტები — წმ. მამის კერძო აზრს „ადოგმატურებენ", კანონიკურ სახეს აძლევენ, რაც, ვფიქრობთ, მათი რევანშისტული მიდგომაა კრებების წინააღმდეგ.

   შედეგად, მივიღეთ რამდენიმე არამართებული დამოკიდებულება:

   1) წარმართულ ფილოსოფიასთან ქრისტიანობის სინთეზით „ელინისტურ-ქრისტიანული" სწავლება ჩამოყალიბდა.

   2) ცალკეული წმ. მამის კერძო აზრი მსოფლიო კრებაზე უპირატესად ცხადდება, რაც ერთგვარ „პაპიზმს" აყალიბებს ეკლესიის წიაღში.

   3) უპირატესობის მინიჭების შემდეგ კერძო აზრის (თეოლოგუმენის) „გადოგმატურება", ე.ი. უცდომელ კანონად სახელდება, მსოფლიო კრების სწავლების უგულებელყოფა იმის გამო, რომ: ა) დიდი წმინდა მამის სწავლებაა, ბ) კარგად ერგება კონკრეტული მოდერნისტული ჯგუფის კონცეფციას.

   დასკვნის სახით ვიტყვით, რომ საღვთისმეტყველო საკითხებში შეუთანხმებლობის მიზეზი წმ. წერილისა და წმ. კრებების (გარდამოცემის) სწავლების შეგნებული თუ შეუგნებელი უგულებელყოფაა.

დეკანოზი კონსტანტინე ჯინჭარაძე 

www.xareba.net - ის რედაქცია