ორიგენისტული სწავლების ძირითად ნიშან-თვისებათა უკეთ გააზრების მიზნით უაღრესად საგულისხმოა არქ. რაფაელ კარელინისეული შეფასება. თავის ნაშრომებში არქიმანდრიტი შესანიშნავად განგვიმარტავს ამ ერესის შინაარსს და იმასაც, თუ როგორი რეაგირება მოჰყვა მას ეკლესიის მხრიდან. მამა რაფაელის წერილები („Ориген и либерализм в церкви”, და „Ориген и современные оригеновичи") გვიქმნის ორიგენიზმის საერთო სურათს, გვიბიძგებს იმისკენ, რომ უკეთ, სიღრმისეულად გავიაზროთ მართლმადიდებელი ეკლესიის სწავლებასთან მისი შეუთავსებლობა.

   „ორიგენეს თხზულებებში შემოთავაზებულია ღვთისმეტყველების, ვით სისტემური მეცნიერებისა და მთელი რიგი ერესების ერთგვარი სინთეზი. რისი გამოყენებაც შესაძლებელი იყო ორიგენიზმიდან (ვგულისხმობთ ღვთისმეტყველების სისტემას) წმ. მამებმა გამოიყენეს, ხოლო დანარჩენი, ერეტიკული, წარმართულ-ფილოსოფიური შეხედულებები მსოფლიო კრებაზე (V ს.) უარყვეს. მისი მწვალებლური სწავლება, ამასთან თავად ორიგენეც, ვით ერესიარქი, ანათემას გადასცეს.

   კონსტანტინოპოლის პატრიარქ მინესადმი წმ. იმპერატორ იუსტინიანეს ეპისტოლე, ედიქტი შეიცავს ორიგენეს სწავლების ცდომილებათა ჩამონათვალს. მეტი წილი შეხედულებებისა მან პლატონისტებსა და სხვა წარმართი ფილოსოფოსებისაგან ისესხა.

   წმ. იუსტინე 443 წლის ეპისტოლეში სთხოვს პატრიარქ მინეს, კონსტანტინოპოლში მოიწვიოს ეპისკოპოსების, მონასტრის იღუმენების კრება, რათა ანათემას გადასცენ ორიგენე და მისი სწავლება, შემდეგ ამ ედიქტის კოპიოები და კრების დადგენილებები ხელმოწერით დაადასტურონ.

   ასე რომ, იმპერატორის ედიქტი და კონსტანტინოპოლის 443 წ. კრების დადგენილებები გახლდათ ორიგენეს ცრუსწავლების ეკლესიიდან განყენების საფუძველი.

   V მსოფლიო კრებამ საბოლოო წერტილი დაუსვა ორიგენეს სწავლებას და ანათემას გადასცა ის. ფაქტი დადასტურებელია ისეთი ავტორიტეტული კომენტატორების მიერ, როგორებიცაა ზონარა და ბალსამონი.

   ყველაზე მნიშვნელოვანი ის გახლავთ, რომ V მსოფლიო კრებისეული ანათემა ორიგენიზმისა, დადასტურებულია VI მსოფლიო კრების პირველ კანონში. აქ ნასესხებია თეოდორე მაფსუსტელი, ორიგენე, დიდიმი და ევაგრე, ვით ელინური ზღაპრების აღმდგენლები. ამის გამო ისინი კრებსითად მიეცნენ ანათემირებას.

   ორიგენემ დაამახინჯა ქრისტიანული სწავლება მარადიულობის შესახებ — მან გააქრო თავად დროის ცნება და ის ჩაანაცვლა გაუთავებელი ციკლებით, სადაც დასასრული უდრის დასაწყისს და პირიქით. მისი კონცეფციის თანახმად, ჩვენ ერთ-ერთ ასეთ ციკლში ვცხოვრობთ. ის, თუ რა იყო მოსეს გენეალოგიამდე და რა იქნება იოანეს ესქატოლოგიის შემდეგ — უცნობია. აღსანიშნავია, რომ დროის დახურული ციკლები დამახასიათებელია წარმართებისთვის („Год Платона”, "День Брамы") და ა.შ.

   ამ ციკლებში ორი იდეაა გაერთიანებული:

   1) საყოველთაო ცხონება, ვით ქმნილების უცილობელი დაბრუნება თავის შემოქმედთან.

   2) საყოველთაო დაღუპვაც, ვინაიდან მარადიულობა არ არსებობს, ციკლი შეკრულია, ხოლო კოსმოსი — გამქრალი.

   ციკლებს შორის შუალედებია, მაგრამ ეს არა მარადიულობა, არამედ პაუზა ან ვაკუუმია, სადაც არ არსებობს მატერია, სივრცე და დრო. ორიგენემ წარმართული ციკლების ნაწილობრივი რეფორმირება მოახდინა, მაგრამ დატოვა საერთო სქემა. ორიგენეს სწავლებით, ღმერთი თავდაპირველად ქმნის განსაზღვრული რაოდენობის სულებს, ვინაიდან თავად მისი ეს ღვთაებრივი ძალაა შეზღუდული — უფრო მეტ რაოდენობას ღმერთი ვერ მოიცავდა.

   ამის პარალელურად ღმერთი ამზადებს მატერიას, სადაც ქმნის სამყაროებს; სულიერი ქმნილებები ღვთის თანამარადიულნი არიან. მათ მდგომარეობას შეგვიძლია „ნატიფი ნეტარება" (хрубкое блаженство) ვუწოდოთ, რაც ცოდვით დაცემის შედეგად წყდება. ის არსებები, რომლებმაც შესცოდეს, სასჯელისა და გამოსწორებისთვის მატერიალურ სხეულებში იგზავნებიან; ვინც განიწმინდა, ღმერთთან ბრუნდება, მაგრამ შეუძლია კვლავ დაეცეს. ამიტომ ერთი და იგივე სული მრავალგზის იგზავნება სხვადასხვა სხეულებში. ციკლის ბოლოს ყველა ქმნილება, მათ შორის დემონებიც, ბრუნდებიან ღმერთთან ბურთის (Шар) სახით და სრულდება აპოკატასტასისი.

   ორიგენეს ციკლები, ყველა ქმნილების დაბრუნება ღმერთთან — არის ნაჩქარევი ოპტიმიზმი და უსასრულო პესიმიზმი. იმავდროულად, ესაა ტოტალური განადგურება ყველა ქმნილებისა. ციკლი საბოლოოდ სრულდება ბურთის სახით, გაურკვეველი რჩება: ვინ ვარ? სად ვარ? სად მივდივარ? უფრო სწორად ერთი პასუხია: ადამიანი, ვით ინდივიდი, ქრება უხილავ ღვთაებრივ საწყისებში. ორიგენეს ციკლები, ერთმანეთზე გადაჯაჭვული რგოლებია, მარადიული ნეტარება და ცოდვილთა სასჯელი დროებითი მდგომარეობებია.

   ორიგენიზმში დანერგულია მარადიული საფუძვლები, ცოდვასთან ბრძოლა, უგულებელყოფილია თავად პიროვნების ცხონების საკითხი. აქედანაა ის ყალბი იმედიც: სცოდე რამდენიც გინდა, არ იდარდო მარადიულ ხვედრზე. ამაშია ცოდვის ფარული რეაბილიტაცია.

   ორიგენემ შემოიღო სუბორდინაციის პრინციპი. წმ. სამების სწავლება პლატონისტების ემანაციის საფუძველზე ააგო: მამა ძეზე დიდია, ძე — სულიწმინდაზე. ამ კონცეფციის მიხედვით, სულიწმინდას არ შეუძლია ძის შეცნობა, ხოლო ძეს — მამის. ძე და სულიწმინდა მამის შექმნილია, ე.ი. მასთან მიმართებით ქმნილებებია. ამ კონცეფციის გამო ორიგენე ბრალეულ იყო მრავალღმერთიანობასა, პანტეიზმსა და გნოსტიკურ დუალიზმში გარდამავალ მანიქეველობაში.

   ორიგენეს მიხედვით სულების (ვით წმინდა იდეების) დაცემა ღვთის ჭვრეტის დაკარგვით, გარეგნულისაკენ მიდრეკით იყო განპირობებული. სულმა დაკარგა ადრინდელი გულმხურვალება და სამშვინველად გადაიქცა. ამიერიდან სულის მეტამორფოზად სამშვინველი მოიაზრება, ვით გარეგნულისკენ მიდრეკა სულისა და გაქვავება მასში. ეს ეწინააღმდეგება ქრისტიანულ ანთროპოლოგიასა და სოტერეოლოგიას და თავად ცხონება გნოსტიკურ-ინტელექტუალურ სწავლებად, ტრანსცენდენტური სამყაროს სპირიტულ ჭვრეტად გარდაიქცევა. ქრისტე ორიგენიზმში, პირველყოვლისა, მასწავლებელია. ის ასწავლიდა, რომ ქრისტე ეშმაკებმა აცვეს ჯვარს. საერთოდ, ორიგენეს სულიერ სამყაროში ქრისტეს ჯვარცმა მეორდება".¹

   "ეკლესიის სწავლებით, მარადიულობაში განცხადდება ის, რაც ადამიანმა მოიხვეჭა ამქვეყნიური ცხოვრების დროს: მოიპოვა სულიწმინდის მადლი თუ თავისი ცოდვებით მიემსგავსა დემონს. მარადიულობაში ცვლილებები უკვე აღარ იქნება. საიქიოში ადამიანს აღარ შეუძლია დაეხმაროს საკუთარ თავს.

   ისმის კითხვა: შეუძლიათ ცოდვილებს ჯოჯოხეთში შენანება და სამოთხეში გადასვლა? ჯოჯოხეთში არ არსებობს სინანული. ჯოჯოხეთში ჩასული მაცხოვარი, ვით მხსნელი, იცნეს მათ, ვინც ამქვეყნიური ცხოვრების დროს ელოდა მომავალ მესიას, ვინც ცხოვრობდა ღვთის მცნებებით, ზეპირი თუ წერილობითი გარდამოცემით და ცდილობდნენ ყური ეგდოთ თავისი სინდისისათვის. ღმერთმა სწორედ ასეთი სულები აღმოიყვანა ჯოჯოხეთიდან, იესო ქრისტესი რომ სწამდათ, ნანობდნენ თავიანთი სიცოცხლის ჟამს, მაგრამ არასაკმარისად ებრძოდნენ ცოდვას — იმყოფებოდნენ ჯოჯოხეთში, ვით პარალიზებულ მდგომარეობაში. მათი რეანიმაცია შესაძლოა ეკლესიის ლოცვით და არა საიქიოში პირადი სინანულით, რაც შეუძლებელია.

   დედამიწაზე მცხოვრებთ ორი ნება გაგვაჩნია: 1) ცოდვით დაზიანებული ბუნებრივი ნება, რაც გამოხატავს, ესადაგება ჩვენს სურვილს, ნდომას; 2) გნომური ნება, რაც მიეკუთვნება ჩვენს ცნობიერებას. ესაა ზნეობრივი არჩევანი — ნება და გადაწყვეტილების მიღების თავისუფლება. გარდაცვალების დროს გნომური ნება ქრება. ღვთის მადლი წმინდანთა ნაკლისა და არასრულყოფილების (ღირსი მაკარის სიტყვით, ერთგვარი მუქი ლაქების) აღმავსებელია. ამიტომ მარადიული ცხონება დიდი მოღვაწეებისთვისაც კი ღვთის მადლის გამოვლინებაა.

   წმინდანთა ნება ღვთის მადლს უერთდება, მარადიულობაში იძენს ურყევ სიმტკიცეს, მთლიანობასა და სრულყოფილებას.

   გეენიაში მყოფ სულებშიც ასევე იკარგება გნომური ნება. ის ღვთის სიძულვილში გაილევა. ამიტომ ცოდვილს აღარ რჩება არჩევანის საშუალება: ცოდვა მოქმედებს სულში და მისი მარადიული დომინანტი ხდება.

   მადლის გარეშე თავად რეალობა კვდება. ზოგიერთი ნეოორიგენისტი დაესესხა ორიგენეს სწავლებას, რომ თითქოს ადამიანის სულები საიქიოში არ კარგავენ ნების თავისუფლებას, ვით სიკეთისა და ბოროტების გარჩევის უნარს. მათი აზრით, ადამიანებს სიკვდილის შემდეგაც უნარჩუნდებათ გნომური ნება, ვით ზნეობრივი ცვლილების შესაძლებლობა, ე.ი. გეენიაში სინანულისა და ცოდვილი სულების აღორძინების შესაძლებლობა, მაგრამ სამოთხეში მყოფ წმინდანებში გნომური ნების არსებობა სამომავლო შეცოდების შესაძლებლობას (შანსს) იძლევა, ვით ადამმა მოიმოქმედა ის ედემში. ცოდვილებსა თუ წმინდანებში სიკვდილის შემდგომ გნომური ნების არსებობის სწავლებას ორიგენესეულ ციკლებამდე მივყავართ — სამოთხისეული ნეტარება და ჯოჯოხეთური წამება არა მარადიული მდგომარეობა, არამედ მხოლოდ დროებითი ეპიზოდია, დროებითი სამოთხეა, დროებითი სატანჯველია, სადაც ნეტარება სულის ახალი დაცემით სრულდება.

   ყურადსაღებია, რომ იუდაური და ელინური გნოსტიციზმი თავის თავში ქმნილების ემანაციას თავად ღვთაებრივი არსის ემანაციად მოიაზრებდა. ამიტომაც, პირველყოვლისა, ადამიანის ღვთაებრივი ღირსების თეზა სჭირდებათ, რაც ორიგენისტების რელიგიურ წარმოდგენებს პრინციპულად განასხვავებს ქრისტიანულისაგან".²

დეკანოზი კონსტანტინე ჯინჭარაძე 

www.xareba.net - ის რედაქცია