ცრუმისტიციზმი ადამის დაცემის შემდგომ მყარად დამკვიდრდა ადამიანთა ცნობიერებაში. ძველი ცრუმისტიციზმის გამოვლინებანი, როგორებიცაა ირანულ-ბაბილონურ-ეგვიპტური თუ სხვა აღმოსავლური მაგიურ-ოკულტური ტრადიციები უკვალოდ არ გამქრალა.

   ქრისტეს შობის შემდეგ ისინი ერთმანეთში არეული ფორმით გნოსტიციზმში გამოვლინდა. ძირითადი გნოსტიკური სწავლების თანახმად არსებობს უზენაესი, უხილავი და მიუწვდომელი მამა, რომლის თანაარსია მისივე „აზრი" ბარბელო ანუ ბაბილონი, უზენაესი დედა.

   უფალი იესო ქრისტე, გნოსტიკოსთა ერთი ნაწილის შეხედულებით, მხოლოდ ღვთიურია და კაცობრივი ბუნება მოჩვენებითად აქვს შემოსილი, მეორე ნაწილის აზრით კი, ქრისტე მხოლოდ ადამიანია, რომელშიც ჩასახლდა ღვთიური აზრი. გნოსტიკოსებს მრავალი მწვალებლური სწავლება ჰქონდათ. ერთი სწავლების მიხედვით ქრისტე ერთ-ერთი ეონია, სამყაროს გადასარჩენად გამოგზავნილი, რომელსაც შეეძლო სამყარო სიბნელისა და ბოროტების მეუფებისაგან მარტოს გაეთავისუფლებინა, მაგრამ გნოსტიციზმის მამა სიმონ მოგვი ფიქრობდა, რომ ღმერთის დიდი ძალა, სამყაროს გასათავისუფლებლად წარმოგზავნილი, თვითონ იყო. მისი თანამოაზრე მენანდრე თავს სულიწმიდად ასაღებდა და ვინც ამას ირწმუნებდა, უკვდავებას ჰპირდებოდა.1

   ცრუმისტიციზმის არანაკლებ საშიში სახეობა ოკულტიზმი გახლავთ. ერთი შეხედვით, ადამიანები ცხოვრობენ ქრისტიანული სწავლების მოთხოვნებისამებრ, მაგრამ ამა სოფლის სული ბოროტის დირიჟორობით სულ უფრო მეტად უპირისპირდება მათ. პარადოქსია: საზოგადოება, რომელიც წესით ღმერთთან უნდა ამყარებდეს კავშირს, ქრისტიანობის სულიერი სიდიადით იკმაყოფილებდეს რელიგიურ გრძნობებს, რეალურად ცრუმისტიციზმით, ოკულტიზმის ნაირსახეობებითაა დაკავებული.

   ღვთის წესრიგს დაშორებულმა ადამიანმა ვეღარ შეიგრძნო ქრისტიანობის სიდიადე, საზოგადოების დიდი ნაწილის მოთხოვნაა მისტიკური გრძნობა არა ქრისტიანული იდეალით, არამედ მომხიბვლელად წარმოდგენილი დემონიზმით, ოკულტიზმით დაიკმაყოფილოს.

   ამ სულისკვეთებამ გზა გაუხსნა ცრუმისტიციზმის მრავალ განშტოებას, რომელთაგან მნიშვნელოვან მიმართულებას თეოსოფია წარმოადგენს.

   თეოსოფიაში თავმოყრილ-ჩატეულია როგორც ძველი წარმართობისა და მაგიის, ისე აღმოსავლური კულტების მისტიური ხედვები და განცდები. თეოსოფია გაკვრით ახსენებს ქრისტეს და წმინდა წერილს და... მეტი არაფერი, მასში ქრისტიანული მსოფლმხედველობის ნიშანწყალიც არ შეინიშნება.

   არქიმანდრიტი რაფაელი (კარელინი) შენიშნავს, რომ ამ სახელწოდებით (თეოსოფია) ინიღბება თანამედროვე წარმართობა, რომელსაც ქრისტიანობის დამხობა და ეკლესიის ადგილას პანთეონის - „ყველა ღმერთის ტაძრის" აგება აქვს განზრახული. ეს არის სწავლება, რომელიც ისწრაფვის მსოფლიო რელიგიათა ერთიანობის გამოხატვისაკენ, რათა ისინი ერთ, უნივერსალურ სისტემად ჩამოაყალიბოს.

   თეოსოფია აცხადებს, რომ ყოველი რელიგია ფარდობით ჭეშმარიტებას ფლობს, ამიტომ, ...ოკულტური გამოცდილების საფუძველზე ადამიანი თვითონ უნდა ქმნიდეს თავის რელიგიას, მეტიც: იგი თვით ადამიანს აცხადებს ღმერთად. თეოსოფიური მისტიკის არსი ადამიანის მიერ საკუთარი ღვთაებრიობის შეცნობაშია.

   თეოსოფები თანამედროვე ადამიანს ზეადამიანურ მადლმოსილებას, ნათელმხილველობას, სხვა ადამიანებზე ზემოქმედების, სხვათა მართვის უნარს ჰპირდებიან.2

   ერთი სიტყვით, თეოსოფია სატანის რელიგიაა, ქრისტიანობის ანტიპოდია. მას სურს მთლიანად მოშალოს ღვთაებრივი განცდა ადამიანში და ილუზიური ზებუნებრივი ნიჭების გამოვლენით დემონს დაამსგავსოს იგი. გაგრძელება იქნება...

2 არქ. რაფაელი (კარელინი). მართლმადიდებლობა და ამა სოფლის ცდომილებანი. 2009. გვ. 257.