"და ანგელოზსა ლავდიკიისა ეკლესიისასა მიუწერე, ვითარმედ: ვიცნი საქმენი შენნი, რამეთუ არცა გრილი ხარ, არცა ტფილი. ჯერ–იყო, რაჲთამცა ანუ გრილი იყო, ანუ ტფილი. არამედ ესრეთ ნელტფილი ხარ და არცა გრილი, არცა ტფილი; მეგულების აღმოგდებაჲ შენი პირისაგან ჩემისა. რამეთუ იტყვი: მდიდარ ვარ და განვმდიდრდი და არარაჲ მეხმარების. და არა უწყი, რამეთუ შენ ხარ უბადრუკ და საწყალობელ და გლახაკ და ბრმა და შიშუელ... მე რომელნიცა მიყუარდენ, ვამხილებ და ვასწავებ. ეშურებოდე უკუე და შეინანე. აჰა ესერა ვდგა კარსა ზედა და ვჰრეკ..."

(გამოცხ. 3, 14–20).

   ჩვენი ესოდენ "პროგრესული" და, ამავე დროს, ავბედითი XX საუკუნის ბოლოს – საშინელი ომების, რევოლუციების, "მშენებლობების", "მსხვრევის", "გარდაქმნების", სარწმუნოების ათასნაირი დევნისა და შევიწროების, ათეიზმისა და მატერიალიზმის პირქუში ზამთრის შემდეგ მოულოდნელად თითქოს ყინულის დნობის პერიოდი დადგა: ადამიანთა სულებში ღმერთის რწმენამ გაიღვიძა. მართლმადიდებელ ეკლესიას – უკიდურესად დათრგუნულს, ყოველი მხრიდან შევიწროებულს, მცირერიცხოვანსა და გამოფიტულს – ამა სოფლის მხრიდან ცოტაოდენი ზრუნვა, კეთილგანწყობა და თანაგრძნობა მოეფინა. აშკარაა: მატერიალისტურმა იდეებმა კრახი განიცადეს და ადამიანებს რაიმე ამაღლებულის, მისტიურის, სასწაულებრივისადმი ინტერესის ტალღამ გადაუარა: მრავალმა დაიწყო რაღაც "სულიერი", "ნივთიერზე ამაღლებული" ძალების ძებნა, რომლებსაც ძალუძთ შთააგონონ, სტიმული მისცენ მათ ცხოვრებას, რაიმე აზრი მაინც მიანიჭონ თითქმის სრულიად გადაგვარებულ, დაცარიელებულ, გატლანქებულ არსებობას. ასეა თუ ისე, მართლმადიდებლურ ტაძრებში ხალხი მოვიდა, მრევლი გაიზარდა, ეკლესია–მონასტრები ნანგრევებიდან აღდგა და ახლად მოქცეული ქრისტიანების მთელი არმიაც შეიქმნა.

   მაგრამ მოჰყება კი ამ გაზაფხულს მშვენიერი ზაფხული? ვაითუ ეს მარტოოდენ მაცთური დათბობაა, წინ კი კიდევ უფრო სასტიკი ზამთარი გველის? ბევრი რამ დადნა! ბევრიც გაცოცხლდა! თუმცა გაცოცხლდა არა მარტო კარგი და კეთილი. ეკლესიას ახალი ხალხი მოაწყდა – მათ თან მოიტანეს კაცობრივი უძლურებები, სნეულებები, ცოდვები: ამპარტავნება, ეგოიზმი, ურჩობა; კვლავ წამოსწიეს თავი თითქოს უკვე მივიწყებულმა მწვალებლობებმა, ცრუმოძღვრებებმა, ცრურწმენებმა – ისინი მდნარი წყლებივით გარშემოადგნენ ეკლესიას. უცებ აღმოჩნდა, რომ ჩვენი მართლმადიდებლობა უკიდურესი საფრთხის წინაშე დადგა – უფრო მეტად, ვიდრე ოდესმე! რამდენნაირ მტყუარ აზრს არ გაიგონებთ, რა მწვალებლობებსა და ცრუმოძღვრებებს არ იცნობთ დღეს ჩვენი ენაწყლიანი ძმების საუბრებში და, რაც ყველაზე სავალალოა, მრავალი სამღვდელო პირის განცხადებებში!

   როცა ათეისტური ხელისუფლება სარწმუნოებას დევნიდა, მაშინ ბევრ ადამიანს თუმცა კი ეშინოდა ეკლესიაში შესვლისა და საერთოდ არც იცნობდა ქრისტიანულ მოძღვრებას, მაგრამ შორიდან მაინც პატივს სცემდა ეკლესიას, აინტერესებდა მისი შინაგანი ცხოვრება. ახლა ისინი მიუახლოვდნენ მართლმადიდებლობას, უკეთ გაეცნენ მის მოძღვრებას, კანონებს, ცხოვრების წესს... და იგი ყველას როდი მოეწონა. მათთვის მართლმადიდებლობა მეტისმეტად განდგომილია სოფლისაგან, მეტისმეტად მკვეთრად უპირისპირდება ცხოვრების თანამედროვე სტილს, ძალიან ბევრის უარყოფას მოითხოვს და ბევრის – გადაყვარებას. ახლად მოქცეულნი ხშირად უამრავ რამეს პოულობენ ისეთს, რაც მათთვის სრულიად უცხოა და, რადგან არ სურთ საკუთარ თავთან ბრძოლა, ისევ ქრისტიანობას ადანაშაულებენ. სამწუხაროდ, უკიდურესად ცოტანი არიან მასწავლებლები, სულიერი მწყემსები, ამ ადამიანთა გულებამდე მართლმადიდებლობის მთელი სილამაზის, მთელი მისი სურნელის მიტანა რომ შეეძლოთ! ეშმაკს კი არ სძინავს: მას დიახაც ხელს აძლევს ეს ამღვრეული წყალი – გზასაცდენილი, დაბნეული სულები, რაღაც ცოტათი (ოღონდ სულ ცოტათი) "ამაღლებულს" და, ამავე დროს, მიწასთან მიახლოებულს რომ ეძიებენ. და რაკი ამ ნოყიერ ნიადაგს წააწყდა, დაიწყო თავისი კაცის – მსოფლიო მბრძანებლის მოსვლის მომზადება. ეშმაკს ახარებს ახალი, უნივერსალური, მოდერნისტული, გამიწიერებული რელიგიის თესვა, რომელიც ადამიანებისგან ბევრს არ მოითხოვს, საკმაოდ ბევრს კი მისცემს, ყველას შეკრებს და გააერთიანებს და თავის გალავანს იქით არავის დატოვებს – ეს ის რელიგიაა, რომელიც იქნებოდა , "ჰურიათა თანა ვითარცა ჰურიაება, უშჯულოთა თანა ვითარცა უშჯულოება, ქრისტიანთა თანა – ვითარცა ქრისტიანობა" (ასე დაამახინჯებს და საკუთარ თავს მიუსადაგებს იგი პავლე მოციქულის სიტყვებს (იხ. 1 კორ. 9, 21).

   ჩვენს დროს უცნაური, განსაკუთრებული განურჩევლობა ახასიათებს რელიგიური ცნებების, მოძღვრებების, კანონების მიმართ – იგი ყველაფერს ერთნაირად ნთქავს. დღეს მრავალი, ვინც რელიგიის სამყაროში ხვდება, უკვე თავისი ,,სულიერი" ძიებების დასაწყისშივე მიზნად ჭეშმარიტების, ჭეშმარიტი ღმერთის ძიებას კი არ ისახავს, არამედ, პილატე პონტოელის მსგავსად, ცინიკურად არიდებს თავს სერიოზულ კითხვას: "რა არის ჭეშმარიტება?" ლამისაა იკითხონ, "მოიცა ერთი, რომელი ჭეშმარიტებაო?" და თანახმანი არიან ნებისმიერ, ცოტად თუ ბევრად ხელსაყრელ თეორიაზე, ყოველგვარ "სულიერ" სუროგატზე, ოღონდაც ის ამართლებდეს და მრავალფეროვანს ხდიდეს მათ ყოფით კომფორტს, რაღაც ამაღლებულის, იდუმალის ელფერს აძლევდეს მას, ცოტათი მაინც ჩრდილავდეს მოახლოებული სიკვდილის მწუხარე სილუეტს. დღეს რელიგიური ძიება უფრო ხშირად ზეცათა სასუფევლის კი არა, სადღაც ცისქვეშეთში მდებარე სამეფოს ძიებას ნიშნავს – სქელი, ვარდისფერი ნისლივით რომ დაედებოდა ისევ იმავე, ჩვენთვის ესოდენ საყვარელ მიწას და ისევ იმავე, მიწიერ სიამეებს მოგვანიჭებდა, ოღონდ მწუხარებებისა და დაბრკოლებების გარეშე, ძალების დაუძაბავად და, რაც მთავარია, უხვად.

   საოცარია თანამედროვე ადამიანის ასეთი უპრინციპო განურჩევლობა სარწმუნოებრივ საკითხებში – და სწორედ ეს განურჩევლობაა განსაკუთრებით ხელსაყრელი და აუცილებელი მისთვის, ვინც გზას უმზადებს ცრუქრისტეს, ცრუმესიას. ის, ვისაც ნამდვილად აქვს ძალა და ხელეწიფება, უბრალოდ, ანგრევს ერთს და აშენებს მეორეს; ხოლო ვისაც ამგვარი ხელმწიფება არ გააჩნია, ის ტყუილით, ლიქნით, ცნებების აღრევით აღწევს მიზანს. ასე მოქმედებდა სატანა ედემში, როდესაც ჩვენი წინაპრები აცთუნა, ასე მოქმედებდა იუდეველთა საშუალებით, როდესაც ღმერთკაცის მოკვლას ამზადებდა, ასევე იმოქმედებს, როდესაც ანტიქრისტეს მოუმზადებს საყდარს, მაგრამ რელიგიისადმი ესოდენ ზერელე, განურჩეველი დამოკიდებულება და ამავე დროს ესოდენ მგზნებარე გატაცება ვერ აღმოცენდებოდა, ყოველივე ამას რომ უხეში, ტლანქი მატერიის თაყვანისცემის თითქმის მთელი საუკუნე არ უძღოდეს წინ. და განა ვიღაცის მტკიცე ხელი სწორედ ამ მიზნით არ მიუძღოდა ასე დაჟინებით მსოფლიოს ყველა ხალხებს ამ "თივისმჭამელი ხბოს" თაყვანისცემისაკენ, განა ის არ აიძულებდა მათ ასე გულუბრყვილოდ, სულითა და გულით მისცემოდნენ მარტოოდენ მატერიალურ "სიკეთეთა" ძიებას?

   თუმცა უკვე XIX საუკუნეში სარწმუნოებრივ საკითხებში საოცარი ქაოსი სუფევდა. მათ შორის, ვინც თავის თავს ქრისტიანსა და მართლმადიდებელს უწოდებდა, ძალიან ცოტა იყო ისეთი, ნამდვილად მართლმადიდებლად რომ გრძნობდა თავს და ასევე აზროვნებდა. თანაც, რაოდენ ხშირად იცვლებოდა ჭეშმარიტების სული ხიბლის, ქრისტესგან განდგომილების სულით! გავრცელდა ათასგვარი ცრურელიგიური მოძღვრებები, მომრავლდა საშიში სპირიტისტული გატაცებები, ეკლესიის შენობაში ყოველი მხრიდან ცდილობდა შეღწევას სხვადასხვა მწვალებლობა, ცრუმოძღვრება, მცდარი აზრი. XX საუკუნის დასაწყისი აღინიშნა ახალ "სულიერ" ფასეულობათა არნახული აღმავლობით, რაც ფსევდორელიგიურ, ფილოსოფიურ და შემოქმედებით ძიებებში გამოიხატა. მაგრამ უეცრად... ვიღაცის მკაცრი ხელი რკინის ფარდას უშვებს, სცენა საპირისპირო მოქმედებით იცვლება: წყდება "ამაღლებული" ძიებების ყოველგვარი მცდელობა, ყველა თავს ხრის და გულმოდგინედ იწყებს თიხის ზელას, აგურების ძერწვასა და "მიწიერი ბედნიერებისა და კეთილდღეობის" ქალაქების შენებას. რელიგია ცხადდება "ოპიუმად ხალხისათვის", მატერიალისტური ცხოვრება კი – კოშმარული სიზმრისაგან გამოღვიძებად და ნამდვილ ცხოვრებად. მაგრამ ბოლოს და ბოლოს ეს "მეცნიერებისა და ტექნიკის რელიგიაც" იწურება, ფარდა კვლავ იწევა და სცენაზე ახალი ცვლილებები ხდება: ისევ "ამაღლებული", ახალი "სულიერი" იდეალების ძიება, ოღონდ ეს ძიება ამჯერად ბევრად უფრო ქაოსური და უპრინციპოა, ვიდრე საუკუნის დასაწყისში. თუმცა, ვითომ დეკორაციების ცვლა ასეთი შემთხვევითი და არათანმიმდევრულია? ეს მართლა კაცის სულის მიერ ჭეშმარიტების ძიებაა? თუ ეს სინამდვილეში ჭეშმარიტების დავიწყება, მისგან განდგომა და უღრან ტყეში გაქცევაა?! კაცობრიობის ამ, თითქოს შემოქმედებით ძიებაში ვიღაცისგან დაპროგრამებული მიმართულება ხომ არ ჩანს?

   ადამიანის გონების გამაოგნებლად ეფექტური წინსვლა სამყაროს სტიქიათა დამორჩილებაში, დედამიწის საიდუმლოებების აღმოჩენა, ნივთიერების კანონებზე მბრძანებლობა – ესეც ხომ რელიგიაა, რელიგია თავისი, "ყოვლისშემძლე" ღმერთით, მისი ხელმწიფების ქვეშ მყოფი სოფლით, ძალებითა და სულებით, მასვე რომ ემორჩილებიან. ესაა ერთობ პრაქტიკული, ყოველი ადამიანისათვის გასაგები და ახლობელი, მისთვის ძალიან მშობლიური რელიგია: ეს არა რაღაც უხილავი სულის, არამედ სრულიად ხელშესახები და მომთხოვნი ხორცის რელიგიაა, რომელიც კაცს სამოთხეს აღუთქვამს – ოდესღაც, სადღაც კი არა, აქვე, დღესვე. ეს "სამოთხე” უკვე კარზე გვიკაკუნებს, საოცრად საამო განცდებს გვთავაზობს და გვირიგებს: სიმშვიდეს, სიხარულს, ჯანმრთელობას და, რაც მთავარია, სიკვდილის დავიწყებას. თუ მართლმადიდებლობის მამები ამბობენ: "მიეცი სისხლი და მიიღე სული", ეს რელიგია ამტკიცებს, "ჯანსაღ სხეულში ჯანსაღი სულიაო". თვითონ ადამიანს – შემოქმედს, მეცნიერსა და მშენებელს – ეს რელიგია განზოგადებულად ღმერთად წარმოადგენს, და მას ფეხქვეშ უგებს მთელ ქვეყანას, როგორც ნივთიერების უსაზღვრო ოკეანეს, რომელიც მალე ამ ადამიანი–ღმერთის სრულ მონობაში აღმოჩნდება. ანდა დღევანდელი სამყარო ავიღოთ, სავსე ათასგვარი ურთულესი, გარეგნულად საოცრად მიმზიდველი საგნებით, "ტექნიკის სასწაულებით": განა ის ტაძარი არ არის, რომელშიც ხმამაღალი ქება–დიდება აღევლინება ადამიანს – ხელმარჯვე ოსტატს, გენიოსს, პრომეთეს, კადნიერად რომ სტაცებს ცეცხლს ღმერთებს? მთელი ეს მოკაშკაშე, ფანტასტიური ეფექტებით სავსე, რაღაც მექანიკური, რიტმული მუსიკით მოგუგუნე, ველური ემოციებით დამუხტული, სუპერთანამედროვე ტექნიკით აღჭურვილი ქალაქები, საქონელს რომ წაულეკავს, სადაც ყოველი მაღაზია ზღაპრული, საოცარი სამყაროა: სასწაულების გამოფენა, ადამიანის გენიალური გამომგონებლობის პარადი – როგორ შეიძლება კაცს არ მოსწონდეს, არ ათრობდეს, არ ატყვევებდეს? ღმერთის შექმნილი სამყარო: ბუნება მთელი მისი მშვენიერებით, ღმრთის სასწაული – მთები და ზღვები, ტყეები და მინდვრები, ცა, ვარსკვლავები, მზე და მთვარე, ცოცხალი ქმნილებები – ყოველივე ეს დღეს კაცის ხელით შექმნილი ნივთების სილამაზით, მომხიბლაობითა და პრაქტიკულობით დაიჩრდილა, აქ არაფერია განყენებული, რაღაც იდუმალი შორეთისაკენ მიმართული, ყველაფერი ერთობ კონკრეტულია და საამურ, კომფორტულ ცხოვრებას ემსახურება – და ეს არის "სამოთხე" დედამიწაზე! დიახ, ეს რელიგიაა! თანაც ისეთი რელიგია, ბევრი თაყვანისმცემელი რომ გაუჩნდა, გახდა მთავარი და განუყოფელი ნაწილი ამ დაცემული კაცობრიობისა.

   სულ მალე ადამის სამოთხიდან განდევნის შემდეგ კაცობრიობა ორ ნაკადად გაიყო: სემმა, ადამის ღმრთისმოშიშმა შვილმა, დასაბამი მისცა შთამომავლობას, რომელიც უფრო სულიერი ღირსებებით გამოირჩეოდა – სარწმუნოებით, ღმერთის მორჩილებით, სიმდაბლით, ლოცვისადმი მისწრაფებით. სემიტებზე ბიბლიაში არსად არის ნათქვამი, ყოფით საქმეებსა და პრაქტიკულ მეცნიერებებში დიდი მიღწევებით გამოირჩეოდნენო. პირიქით, ჩვენ ვხედავთ, რომ ძმის მკვლელი კაენის შთამომავლობა – კაენისა, რომელსაც თავისი ბოროტმოქმედების გამო ღმერთის საშინელი წყევლა დაატყდა თავს: "რამეთუ ჰშურებოდა ქუეყანასა და არა შესძინოს ძალი თვისი მოცემად შენდა, იწროებით და ძრწოლით იყო ქუეყანასა ზედა" (დაბ. 4, 12), ამქვეყნიური ყოფის მოწყობაში დიდ წარმატებებს აღწევს. უკვე კაენის შვილი – ენოქი აშენებს "ქალაქს", ანუ, როგორც ჩანს, გამაგრებულ დაბას ან ციხეს, მისი შთამომავალი იობალი იგონებს მუსიკალურ ინსტრუმენტებს და ხდება "გამოჩინებულ საფსალმუნისა და ებნისა" (დაბ. 4, 20), ხოლო "თობალ იყო კუერით ხურო, მჭედელი რვალისა და რკინისა" (დაბ. 4, 22). წარღვნის შემდეგ ძველ აღთქმაში უკვე ნოეს უსჯულო შვილის – ქამის შთამომავალნი გამოირჩეოდნენ, როგორც ყოფით საქმეებში განსაკუთრებით წარმატებულნი: მაგალითად, ნებროთზე ნათქვამია, რომ იგი იყო ,,გმირი მონადირე" და პირველი მეფე ქვეყანაზე (დაბ. 10, 8–9).

   ნიშანდობლივია, რომ სანამ ებრაელი ერი ღმერთის რჩეულობის ბეჭედს ატარებდა და ამას ჭეშმარიტი რწმენით ადასტურებდა, სანამ ღმერთისთვის მიცემულ აღთქმას იცავდა, მანამ მიწიერ მეცნიერებებში, მიწიერ სიბრძნესა და ხელოვნებაში დიდი წარმატებებით არ გამოირჩეოდა. მაგრამ როდესაც უარყო ჭეშმარიტება – ქრისტე ღმერთი და დაკარგა თავისი რელიგიური მოწოდება, მაშინ ამა სოფლის სიბრძნეში განსაკუთრებულ წარმატებებს და სრულყოფილებას მიაღწია, გახდა ლიდერი მეცნიერებასა და ხელოვნებაში, ასევე ყოფით საქმეებში. აქედან ჩანს, რომ როცა ადამიანი ტოვებს ღმერთს და თვითონაც "მიტოვებული" რჩება მისგან, მაშინ იგი სინანულის, გლოვისა და სიმდაბლის განწყობასაც კარგავს, ეგოიზმისა და თავმოთნეობის გზას ადგება და ნაცვლად იმისა, რომ წყალობა სთხოვოს ყოვლადძლიერ ზეციურ მამას, მხოლოდ თავის თავს ეყრდნობა, საკუთარი ძალების ამარა ცდილობს მიწაზე ედემის ბაღის მოწყობას. ამ მიმართულების ზოგიერთი ბელადი პირდაპირ აცხადებდა: "ჩვენ ბუნების წყალობას კი არ უნდა ველოდოთ, ძალით უნდა გამოვტაცოთ იგი".

   ამგვარად, კაცობრიობის მთელი ისტორიის მანძილზე ადამიანის მოღვაწეობის ორ ურთიერთსაწინააღმდეგო ნაკადს ვხედავთ: ერთს – მიწიდან ზეცად აღმავალს, რომელიც აღიარებს და გლოვობს კაცობრივი ბუნების უძლურებას, ნაკლულევანებას და სნეულებას, თვალს არ არიდებს ამ მძიმე, უსიამოვნო სურათს, ხედავს მთელ მის სიღრმეს და შველას მხოლოდ ღმერთისგან მოელის – ესმის, რომ ამა სოფლად მგზავრია და დევნილი, მიისწრაფვის თავისი ჭეშმარიტი სამშობლოსაკენ, ეძიებს სინანულის გზით ღმერთთან შერიგებას, აღორძინებასა და ცხონებას. მეორე მიმართულება ის არის, რომელმაც სამოთხიდან გაძევება უდრეკი ქედმაღლობით მიიღო, თავისი დევნულების ადგილის სამშობლოდ ქცევა განიზრახა, არჩია უმალ დაევიწყებინა ღმერთი, ვიდრე ამაყი ქედი მოედრიკა მის წინაშე, თავისი შერყვნილი შესაძლებლობების განვითარების, საკუთარი თავით ტკბობის, თავის მოტყუებისა და სინდისის მიძინების გზას დაადგა და ილუზორული ბედნიერების ძიება დაიწყო.

   და აი, ეს ორი გზა ერთმანეთს ეჯახება: ისინი ხან ხელს უშლიან, ხან ნაწილობრივ ითრევენ ერთურთს, ხან დროებით ჩერდებიან და ძიძგილაობენ, ხანაც კვლავ ყალყზე დგებიან და იყრებიან. დღეს ეს ორი მიმართულება განსაკუთრებით დაპირისპირებულია და თითოეულს ხელს უშლის თავთავისი მიზნების შესრულებაში. მათი შერწყმის ტენდენციაც არსებობს, მაგრამ ამგვარი შერწყმა, წყლისა და ზეთისა არ იყოს, შეუძლებელია. საღმრთო წერილიდან და წმიდა მამების წინასწარმეტყველებებიდან ჩანს, რომ ბოლო ჟამს სოფლისმოყვარეთა, "მიწიერი სამოთხის" მონატრულთა, მამონას თაყვანისმცემელთა ნაკადი ნიაღვარივით მოაწყდება და წალეკავს მთელ დედამიწას. ეს მიმართულება თავის მეუფესაც იპოვის – მსოფლიო მბრძანებელს, ანტიქრისტეს, რომელიც მთელ თავის ხელმწიფებას, გავლენასა და მომხიბლაობას ორ სვეტზე დაამყარებს: ერთი მხრივ, მიწიერი კეთილდღეობა, ხორციელი სიკეთეები და მატერიალური სიუხვე, რომელსაც დახვეწილი მეცნიერება და ტექნიკა, მარჯვე პოლიტიკა და დიპლომატია ქმნის; მეორე მხრივ კი – "მისტიკა", ბუნდოვანი და უნივერსალური რელიგია, რომელიც მართლაც იქნება "ოპიუმი ხალხისათვის". იგი თავბრუს დაახვევს ადამიანებს საამო შეგრძნებებით, მათ გულებში ამ დიდი ჯადოქრებისადმი აღტაცებისა და მოწიწების გრძნობას დათესავს, გონებას კი ამოუხსნელ სასწაულთაგან მოგვრილი გაოცებით დაატყვევებს და სულს შიშის ბორკილებს დაადებს – ეს შიში კაცს იმ უცნობი ძალის წინაშე ეუფლება, სტიქიებს რომ განაგებს და ზეციდან ცეცხლს გარდამოავლენს. ამიტომ მცდარია აზრი, თითქოს ერთის მხრივ, XX საუკუნის საერთო გატაცება რელიგიური ძიებებით, მისი "მოშურნე" მისწრაფება რაღაც "სულიერის", "არაამქვეყნიურის" შეცნობისკენ და, მეორეს მხრივ, თანამედროვე ადამიანის სკრუპულოზური ჩაღრმავება ნივთიერების ბუნებაში, მეცნიერებისა და ტექნიკის ყველა "სასწაული" – მოკლედ, ყველა ეს პროცესი შემთხვევითი და ურთიერთსაპირისპიროა: არა, სრულიად აშკარაა, რომ მათ კაცობრიობა ერთი მიზნისაკენ მიჰყავთ და კარგად ავსებენ ერთმანეთს. ეს მიზანია ახალი რელიგიის შექმნა, რომელიც თავის თავში გააერთიანებს ადამიანის მშვინვიერი მოღვაწეობის ამ ორივე მრუდე მიმართულების – ცრურელიგიისა და ცრუმეცნიერების "მიღწევებს".

   გადავხედოთ ამგვარი "მეცნიერებისა" და "რელიგიის" ძირითად პრინციპებს – ვნახოთ, რა ზემოქმედებას ახდენენ ისინი ადამიანის სულზე: რა საოცრად ჰგვანან ერთმანეთს! ცრუმეცნიერება ბუნების საოცარ კანონებს, მის კავშირებსა და ძალებს სწავლობს, მის საიდუმლოებათა საცავში აღწევს, ურთულეს, უფაქიზეს კანონზომიერებებს, ჰარმონიასა და მთლიანობას პოულობს ყველა მის მიმართულებაში. მაგრამ მეცნიერება ჩვენს აღტაცებასა და მოწიწებას ყოველივე ამის შემოქმედისადმი როდი მიმართავს – მეტიც, არაფერს გვეუბნება მის შესახებ, არამედ, აქებს რა ქმნილს, მის შექმნას რაღაც შემთხვევითობას მიაწერს, ანდა თავი ისე უჭირავს, თითქოს არ იცის და არც უნდა, რომ იცოდეს, საიდან გაჩნდა ან ვინ შექმნა ეს ყველაფერი: აქაოდა, ეს უკვე მეცნიერების სფერო აღარ არისო. მაგრამ იმ აღტაცებას, რომელსაც ადამიანთა სულებში მეცნიერების დახმარებით ამოხსნილი სამყაროს საიდუმლოებები იწვევს, ადამიანი–მეცნიერი საკუთარ თავს მიაწერს, ადამიანის გენიის, ადამიანი–შემოქმედის ქმნილებად აცხადებს. ასეთივე ტაქტიკას მიმართავს ცრურელიგიაც: ადამიანს იგი სხვა, მისთვის უცნობი სამყაროს ნიშნებს უჩვენებს, ამასთან, აქცენტს ყოველთვის მოვლენის სასწაულებრივ ბუნებასა და იდუმალებაზე აკეთებს, აიძულებს კაცს, მოელოდეს და მოუთმენლად ნატრობდეს სულ ახალ–ახალ სასწაულებს. ცრურელიგია, ისევე როგორც ცრუმეცნიერება, გარკვევით არაფერს ამბობს ამ სასწაულთმოქმედი ძალების წარმომავ-ლობაზე, არამედ ჩააგონებს ადამიანს, რომ თაყვანი სცეს და რაღაც ღმრთაებად მიაჩნდეს მისთვის სრულიად უცნობი "სულიერი" არსება. ნუ გვეგონება, თითქოს ეშმაკი ყოველთვის ხელს უშლის "სულიერის", რელიგიურის, "ღმრთაებრივის" ძიებას: იგი უფრო ხშირად სწორი მიმართულებით ძიებას, ჭეშმარიტი ღმერთის შეცნობას აბრკოლებს, ხოლო რაღაც ამაღლებულისადმი უთავბოლო ლტოლვას სწორედაც რომ საკუთარი მიზნებისთვის იყენებს.

   წმ. გრიგოლ პალამა თავის "ტრიადებში" ამბობს: როცა წარმართები სწავლობდნენ ქმნილს – ხილულ სამყაროს, მთელ ცხოვრებასა და მის კანონებს, ღმერთის შესახებ რაღაც წარმოდგენამდე მიდიოდნენ – ბუნება და ქმნილი ამისთვის საკმარის საფუძველს იძლევიან, დემონები კი ამგვარ წარმოდგენას არ ეწინააღმდეგებიან – განა მათ ვინმე მიიჩნევდა ღმერთებად, ადამიანის გონებაში რომ ღმერთის შესახებ ვერავითარ წარმოდგენას ვერ შეეღწია (ტრიადა 1, 1. 18)? დემონებს, როგორც უხორცო ძალებს, აქვთ სულიერი ძალა, ერთგვარი ,,ხელმწიფება" მატერიაზე, მათ ღმერთის მიშვებით მრავალი სასწაულის ქმნა შეუძლიათ, ამიტომ, იყენებენ რა კაცთა სულიერ სიბრმავეს, ამ თავიანთ ბნელ "სულიერებას" ხშირად ღმრთაებრივ ძალად ასაღებენ და ამით ითვისებენ თაყვანისცემას, რომელიც ერთადერთს – ღმერთს შეშვენის. ასე დაიმორჩილებს ანტიქრისტე მეცნიერებისა და რელიგიის მაგიით თითქმის მთელ კაცობრიობას, და რადგან საკუთარ თავს ღმერთკაცად გამოაცხადებს, ადამიანები ორმაგ თაყვანისცემას მიაგებენ: როგორც "ღმრთაებრივ სასწაულთმოქმედს" და როგორც "გენიალურ ორგანიზატორს". უამრავი პროცესი, დღეს მსოფლიოში რომ მიმდინარეობს სულ სხვადასხვა სფეროში – პოლიტიკაში, მეცნიერებაში, ხელოვნებაში, რელიგიური ცხოვრების ყველა მიმართულებაში, ფილოსოფიასა და კულტურაში – ყველა ისინი თანდათან ერთმანეთს უთანხმდებიან და ერთსულოვნად მიისწრაფვიან საერთო მიზნისაკენ: ეს მიზანია დიდი ხნის ნანატრი სოფლისმპყრობელისათვის დაუბრკოლებელი გზისა და ბრწყინვალე ტახტის მომზადება.

   ასე რომ, ეშმაკი სრულიადაც არ არის ყოველგვარი რელიგიის წინააღმდეგი – პირიქით, სწორედ იგია რელიგიათა უმრავლესობის ფუძემდებელი. ეშმაკი მართლმორწმუნე ქრისტიანებსაც პირდაპირ ურწმუნოებად კი არ აქცევს, არამედ მტყუარი სარწმუნოებისაკენ მათ განდრეკას ცდილობს: მას სჭირდება რელიგია, ოღონდ რაც შეიძლება უნივერსალური, ამორფული, ადოგმატური, ბუნდოვანი, რათა სულ უფრო მეტი ადამიანი მიიზიდოს ანტიქრისტესა და მისი სახით კი სატანის თაყვანისცემისაკენ. აი, რატომ გაისმის დღეს ასე ხშირად ახალი რელიგიის მაშენებელთა რიგებში უკმაყოფილება და ჩივილი სარწმუნოების დოგმატების მისამართით. სიტყვები "დოგმატი", "დოგმატური ღმრთისმეტყველება" ზოგს ლანძღვა–გინებად ესმის, თითქოს ეს სიტყვები სიცოცხლის მტრები იყვნენ. ადოგმატიზმი დღეს ხშირად პირდაპირ საღმრთო დოგმატების ჭეშმარიტებას კი არ უარყოფს, არამედ "მხოლოდ და მხოლოდ" დოგმატების კარგად ცოდნის აუცილებლობას ზნეობრივი, სულიერი, ქრისტიანული ცხოვრებისათვის. ადოგმატიზმი ქრისტიანებს აზროვნებას, ჭეშმარიტი სწავლების ცრუსწავლებისაგან გარჩევას ავიწყებს, მაგრამ მთლიანად არ ართმევს ღმერთისა და რაღაც სულიერის, მისტიურის რწმენას, ეს კი სწორედ მომავალი ანტიქრისტეს წისქვილზე ასხამს წყალს.

   ყურადღება მივაქციოთ: საღმრთო წერილი ანტიქრისტეს მოსვლისა და სოფლის აღსასრულის მოახლოების ერთ–ერთ ნიშნად სახარების საყოველთაო გავრცელებას ასახელებს. იესო ქრისტე ამბობს: "და იქადაგოს სახარება ესე სასუფეველისაჲ ყოველსა სოფელსა საწამებელად ყოველთა წარმართთა, და მაშინ მოიწიოს აღსასრული" (მათე, 24, 13); ,,ხოლო პირველად ჯერ–არს ქადაგებად სახარებაჲ ესე" (მარკოზი, 13, 11). სოფლის აღსასრულისა და ანტიქრისტეს მოსვლის მოახლოების მეორე ნიშნად საღმრთო გამოცხადება ქრისტიანული სარწმუნოებისაგან ერთგვარ განსაკუთრებულ განდგომილებაზე მიგვითითებს, რომელიც მაშინ დადგება, როდესაც უსჯულოებათა მომრავლების გამო "განხმეს სიყვარული მრავალთა" (მათე, 24, 12). როდესაც ანტიქრისტე თავისი ნამდვილი სახით, სატანის მთელი ძლიერებით აღჭურვილი გამოცხადდება და საბოლოო ბრძოლას გაუმართავს ქრისტეს, ქრისტეს ეკლესიასა და ქრისტიანებს, "მაშინ მიგცნენ თქვენ ჭირსა და მოგწყვიდნენ თქვენ, და იყვნეთ თქვენ მოძულებულ ყოველთაგან წარმართთა სახელისა ჩემისათვის" (მათე, 24, 9), ეუბნება ქრისტე თავის ერთგულებს.

   ამგვარად, მაცხოვრის წინასწარმეტყველების თანახმად, ანტიქრისტეს მოსვლას წინ უნდა უსწრებდეს სახარების ქადაგება უკლებლივ ყველა ხალხებს შორის, "საწამებელად (რათა ირწმუნონ) ყოველთა წარმართთა", ანუ, რათა არც ერთი ერი, არც ერთი კაცი არ დარჩეს ისეთი, რომ არასოდეს სმენოდეს ჭეშმარიტებისა და სიყვარულის სიტყვა, რათა ყველას მიეცეს ცხონების შესაძლებლობა, დაბოლოს, "რაჲთა ისაჯნენ ყოველნი, რომელთა არა ჰრწმენეს ჭეშმარიტებისა მის, არამედ სათნო ეყვნეს სიცრუესა შინა" (2 თეს. 2, 12) (იხ. ბროშურა "საღმრთო წერილისა და ეკლესიის წმიდა მამათა სწავლება ანტიქრისტეს შესახებ", ტვერი, 1991 წ.). მაგრამ აქ საგულისხმოა ერთი ცოტა არ იყოს უცნაური გარემოება: სახარების საყოველთაო ქადაგების შედეგად ბევრი მოექცევა ჭეშმარიტ სარწმუნოებაზე, ანუ იქნება უამრავი მართლმადიდებლური ტაძარი, უამრავი მღვდელი, ბერი, ქრისტიანული წიგნი, ხატი და ა.შ. მაგრამ უეცრად იქვე, სულ მალე დაიწყება მართლმადიდებელი ეკლესიის არნახული დევნა: მსოფლიო აღდგება ჭეშმარიტი ქრისტიანების წინააღმდეგ, მათ დახოცავენ, აწამებენ, თანაც წამების ახალ, საზარელ ხერხებს გამოიგონებენ: ,,და იყოს ჟამი ჭირისაჲ, ჭირი, რომელი არა იყო, ვინაჲთგან იქმნა ნათესავი ქუეყანასა ზედა და ვიდრე მუნ ჟამამდე" (დან. 12, 1).

  მაგრამ როგორ მოხდება ასეთი უეცარი გარდაქმნა ადამიანებში, როგორ იქცევა სახარების მიერ განათლებული მთელი ქვეყანა ეკლესიის სასტიკ მდევნელად, როგორ გადავა ამდენი კაცი, თანაც ასე ჩქარა, ქრისტეს მხედრობიდან ანტიქრისტეს ბანაკში და დარჩება მხოლოდ "მცირე სამწყსო" ეკლესიის ჭეშმარიტ შვილთა, რომელიც იძულებული გახდება თავს უდაბნოში გაქცევით უშველოს? ყოველივე ეს იმას ხომ არ ნიშნავს, რომ ქრისტეს რწმენას ხალხები ძალიან ზერელედ, ფორმალურად, უგულოდ მიიღებენ? და კიდევ იმას, რომ უკანასკნელი ჟამის მქადაგებლებიც არ იქნებიან გამორჩეულნი მხურვალე სარწმუნოებით – იქადაგებენ არა სიმდაბლისა და სინანულის სულისკვეთებით, არამედ, ფარისეველთა და მწიგნობართა მსგავსად, მჭევრმეტყველურ სიტყვებს წარმოთქვამენ, ხალხებს მართლმადიდებლურ წეს–ჩვეულებათა მშვენიერებითა და ლამაზი სიტყვებით დატყვევებას მოუნდომებენ, მაგრამ არც მქადაგებელნი და არც მსმენელნი, მცირე გამონაკლისის გარდა, ამ სიტყვებს გულის სიღრმემდე არ მიიტანენ. მაშინ სიტყვა ღმრთისა უხვად დაითესება, მთესველნიც მრავლად იქნებიან, მაგრამ მომკელებს სამუშაო არ ექნებათ: თესლი გზაზე, კლდოვან ნიადაგზე ანდა სარეველა ბალახებს შორის გაიფანტება. თითქმის უკვე აღარსად არის კეთილი ნიადაგის ნაგლეჯები, როგორც ეს სული წმიდამ იწინასწარმეტყველა დავით მეფის პირით: ,,უფალმან ზეცით მოხედნა ყოველთა ზედა ძეთა კაცთასა ხილვად, იყოს თუ ვინმე გულისხმისმყოფელ, ანუ გამომეძიებელ ღმრთისა. ყოველთავე მიაქციეს ერთბამად და უხმარ იქმნნეს, არავინ არს, რომელმანმცა ქმნა სიტკბოებაჲ, არავის არს მიერთადმდე" (ფსალმ. 13, 2–3).

   როგორც ჩანს, ამ ნაკლოვანებაში ქრისტიანული მოძღვრების, მისი კანონების, წეს–ჩვეულებების, მართლმადიდებლური ხატწერისა და საეკლესიო გალობის გარეგნული, ფორმალური ცოდნა არ იგულისხმება (მაგალითად, სერაფიმე როუზი ამბობს, რომ თვით "მხეცის" სახე ბიზანტიური ხატწერის ტრადიციების დაცვით დაიწერება). ამა სოფლის მთავარი სნეულება უკვე დღესაც ქრისტიანობის არცოდნა როდია, არამედ ჭეშმარიტად ქრისტიანული, მდაბალი, სინანულის სულით განმსჭვალული ცხოვრების წესისაგან დაშორება – იმ სულის დაკარგვა, რომელიც უწინდელ ქრისტიანებს ჰქონდათ. უკანასკნელი ჟამის ქრისტიანობა ძველისგან მხოლოდ მის გარსს ისესხებს, შინაარსი კი შეუმჩნევლად შეიცვლება ახალი სულით, ცხოვრების სულ სხვა სტილით, აზროვნების სხვა წესითა და სხვა ფასეულობებით. გავიხსენოთ, როგორ ამხილებს უფალი "გამოცხადებაში” სწორედ უკანასკნელი ჟამის ეკლესიის ანგელოზს: "ვიცნი საქმენი, შენნი, რამეთუ არცა გრილი ხარ არცა ტფილი. ჯერ იყო, რაჲთამცა ანუ გრილი იყო, ანუ ტფილი. ესრეთ ნელტფილი ხარ და არცა გრილი, არცა ტფილი; მეგულების აღმოგდებაჲ შენი პირისაგან ჩემისა. რამეთუ იტყვი: მდიდარ ვარ და განვმდიდრდი და არარაჲმეხმარების. და არა უწყი, რამეთუ შენ ხარ უბადრუკ და საწყალობელ და ბრმა და შიშუელ" (გამოცხ. 3, 15–17). 

   მართლმადიდებლური სარწმუნოების ასეთი შინაგანი გარყვნა ყველაზე ვერაგული, ბოროტი, დახვეწილი განსაცდელია. იგი დიდი ხანია დაიწყო და ჯერ კიდევ ეპისკოპოსმა ეგნატემ ნათლად შენიშნა XIX საუკუნის შუა წლებში. ერთ–ერთ წერილში იგი ამბობს: "განსაცდელები, რომლებიც ქრისტეს მცირე სამწყსოს ოდითგანვე ევლინებოდა, სულ სხვადასხვა სახისაა. თავიდან ქრისტიანებს აშკარად დევნიდნენ. შემდგომში ეს აშკარა დევნულება უფრო დახვეწილი ფორმით შეიცვალა, რომელსაც ყველა ვერ ხვდებოდა, მაგრამ განწმენდილთათვის სრულიად ცხადი იყო: ქრისტიანებისგან ქრისტეს უარყოფას კი არა, მწვალებლობის მიღებას მოითხოვდნენ, რაც სულისათვის იმდენადვე წარმწყმედელია, რამდენადაც აშკარა უარყოფა. ეს იყო არა პირდაპირ უსჯულოების, არამედ ბოროტმსახურების მოთხოვნა. მოგვიანებით დევნა კიდევ უფრო დახვეწილი გახდა: ქრისტეს რწმენა თვითდინებაზე მიუშვეს, ქრისტეს მცნებების მიხედვით ცხოვრება კი უარყვეს – ამ მცნებების საპირისპირო ცხოვრება დაიდეს წესად, რის გამოც სარწმუნოება ვერასგზით ვერ გადავა დაწყებითიდან ქმედითში, ვერავითარ შემთხვევაში ვერ გახდება ცხოველი, ანუ სულიერი. "სარწმუნოება თვინიერ საქმეთასა" – ანუ ქრისტეს მცნებების შესრულების გარეშე – "მკუდარ არს" (იაკ. 2, 20). თვით დაწყებითი ცოდნაც კი კაცისთვის უკიდურესად ბუნდოვანი და უთავბოლო რჩება, რადგანაც არ არის განმარტებული საქმის და, მით უფრო, სული წმიდის მიერ. ასეთი გაურკვევლობა და დაბნეულობა დაუფლებია ბევრს, ვინც თავის თავს ქრისტიანად და ხშირად ეკლესიის მწყემსადაც კი მიიჩნევს – ზოგიერთ მათგანს სახარებაში ჩამოთვლილი ქრისტეს სასწაულებისა არ სჯერა, ზოგს ქრისტეს სწავლების ერთი ნაწილი სწამს, მეორეს კი უარყოფს, ზოგს დემონების არსებობა ეეჭვება, ზოგს კიდევ, ვისაც სარწმუნოების საქმეები ბუნებრივი საქმეებისაგან ვერ გაურჩევია, ჰგონია, რომ ყველა ცხონდება თავისი კეთილი საქმეების გამო და სხვ. ამიტომაც იშვიათად მოისმენთ ვინმესგან ღმერთის ჭეშმარიტ სიტყვას, თუმცა კი ყალბს საკმაოდ ხშირად გაიგონებთ" (ეპ. ეგნატე, "წერილები სხვადასხვა პირთა მიმართ", წერილი 64).

   "ამინ, ამინ გეტყვით თქვენ: დღეს, როცა სარწმუნოების საქმეები სრულიად განქარდა და სულიერი სიბრძნე უკიდურესად იშვიათად გვხვდება, ეშმაკს იმდენად სძულს ეს სიბრძნე, რომ სიამოვნებით აღგვიდა მას პირისაგან მიწისა, რათა სახარება მხოლოდ განსასჯელად გვექმნას და არა აღსაშენებლად, რადგანაც ჩვენ სახარების მიხედვით განვიკითხებით. ეშმაკი მზად არის ათმაგად მოგვცეს საღი აზრი და ასმაგად – პრაქტიკული ცოდნა, ოღონდაც ჯვარისმიერი ცოდნა მოგვტაცოს, რომელიც ღმერთის მარჯვნივ დადგომას შეგვაძლებინებს" (იქვე, წერ. 57). "საღმრთო წერილი ამბობს, რომ ქრისტიანები, იუდეველთა მსგავსად, თანდათან გაცივდებიან საღმრთო გამოცხადების მიმართ. ისინი უყურადღებოდ დატოვებენ ღმერთკაცის მიერ ადამიანის ბუნების განახლებას, მარადიულობას დაივიწყებენ და მთელ ყურადღებას მიწიერ ცხოვრებას მიაპყრობენ: ამგვარად განწყობილნი, თავიანთ წარმავალ ყოფაზე ისე იზრუნებენ, როგორ მარადიულზე, და საკუთარი დაცემული ბუნების განვითარებაზე იფიქრებენ, რათა ხორცისა და სამშვინელის ყველა შერყვნილი და გამრუდებული მოთხოვნა დაიკმაყოფილონ" ("ასკეტური გამოცდილება", ტ. 1, გვ. 456). "დღეს ადამიანები სულ უფრო ხშირად კადნიერდებიან სული წმიდის დადგენილებებში საკუთარი ცვლილებები შეიტანონ. ამიტომაც გახდა ზეციური დადგენილებები მიწიერი, სულიერი – ხორციელი, წმიდა – ცოდვილი, ბრძნული – უაზრო... ყოველგვარი უბედურების სათავე სული წმიდის მითითებების დაუშვებელ, ამპარტავნულ უგულებელყოფასა და საკუთარი წესდებებით მათ შეცვლაში მდგომარეობს"... (იქვე, ტ. IV, გვ. 524, წერ. 58).

   ამასაც დავძენთ: სახარება ყველა ხალხებს სწორედ ანტიქრისტეს მოსვლის წინ ექადაგება, მაშინ, როცა ეშმაკი უკვე საკმაოდ თავისუფლად იმოქმედებს დედამიწაზე და აქტიურად მოამზადებს თავისი კაცის გამეფებას. მაშ, რატომ ვერ შეძლებს, წინ აღუდგეს მისდამი ყველაზე მტრულად განწყობილი სწავლების ესოდენ ფართო გავრცელებას? განა ცხადი არ არის, რომ ეშმაკი სახარების გარეგან, სიტყვიერ ქადაგებას კი არ დააბრკოლებს, არამედ ქრისტეს მცნებების შესრულებას, ქრისტიანობის თვით არსში წვდომას; იგი ყოველმხრივ შეეცდება ქრისტეს რწმენის გამიწიერებას და რაციონალიზებას. თავისთავად სეკულარიზებული, ფრთამოკვეცილი ქრისტიანობა კი არათუ საშიშია ეშმაკისათვის, პირიქით, მის წისქვილზეც კი ასხამს წყალს: ანტიქრისტე ხომ ქრისტედ, მესიად, ღმერთკაცად გაასაღებს თავს.

   ჩვენთვის ბევრი რამ ნათელი გახდება, თუ გავიხსენებთ, როგორ შეეგება სოფელი ნამდვილ მესიას, როდესაც იგი მოვიდა სოფლად კაცთა მოდგმის გამოსახსნელად. ქრისტეს მოსვლის დროისათვის იუდეველთა ერში და თვით წარმართთა შორისაც კი მესიას ისე მოუთმენლად მოელოდნენ, როგორც არასდროს, და თითქოს შეუძლებელი იყო, ვერ ეცნოთ იგი. მისი მოსვლისათვის ლოცულობდნენ ტაძრებსა და სახლებში, მსჯელობდნენ სინედრიონებსა და სინაგოგებში, წინასწარმეტყველთა ყველა გამონათქვამში დაეძებდნენ ცნობებს მესიის შესახებ. იმისათვის, რომ გაქცეოდნენ საფრთხეს – ვერ ეცნოთ და უარეყოთ ჭეშმარიტი მესია ან მიეღოთ ცრუმესია, იუდეველი მწიგნობრები ცდილობდნენ წინასწარმეტყველთა ნაწერებში ამოეკითხათ ყველა მითითება მის სახესა და მისი მოსვლის დროზე. ამ მიზნით სინაგოგებში შეადგინეს ვრცელი სწავლება ჭეშმარიტი მესიის "ნიშნების", ანუ მისი სახელების, წარმომავლობის, ბუნების, თვისებების, მოქმედებების, მოთხოვნების შესახებ და ეს სწავლება ყველა სინაგოგაში იქადაგებოდა სწავლულ რაბინთათვის დამახასიათებელი დაზუსტებებით. ბევრი აზრი და განმარტება მესიის თაობაზე შეუმჩნევლად გადავიდა სკოლებიდან ხალხში, ისე რომ უკვე მდაბიო ერსაც კი მიაჩნდა, რომ თავისუფლად შეეძლო მესიაზე მსჯელობა. მესიის ამგვარი საყოველთაო მოლოდინის პირობებში, როცა ასე ზრუნავდნენ, რაიმე შეცდომა არ დაეშვათ მისი მოსვლის დროს, განა შეიძლებოდა იმის დაშვება, რომ მოსულ მესიას ვერ იცნობდნენ – უარყოფდნენ, განსჯიდნენ და ბოლოს ჯვარს აცვამდნენ? მაგრამ ეს მოხდა!

   მთავარი მიზეზი ასეთი დამღუპველი სიბრმავისა შემდეგი გახლავთ: იმისათვის, რომ სარწმუნოებით და სწორად მიეღო ის, ვინც ზეციდან ჩამოვიდოდა, რათა კაცნი მიწიდან ზეცად აეყვანა, იუდეველ ერს ცოტათი მაინც უნდა ჰქონოდა ზეციურის განცდა, მარადიულის წყურვილი, წმიდა და მაკურთხეველი ძალისადმი სწრაფვა. მაგრამ სწორედ ეს იყო მათი ნაკლი: უმრავლესობას ნამდვილ ღმერთად იეღოვა კი არა, ოქრო და საკუთარი მუცელი ჰყავდა. ამას გარდა, ძველი წინასწარმეტყველები მესიას სახავდნენ უდიდეს წინასწარმეტყველად, პირველმღვდელმთავრად, აღთქმის ანგელოზად, საყოველ-თაო შერიგების მსხვერპლად და ა.შ. მას წარმოადგენდნენ აგრეთვე დავითის მსგავს მეფედ, რომელსაც დავითის კარავი უნდა აღედგინა და იაკობის სახლში გამეფებულიყო უკუნითი უკუნისამდე – იგი უნდა ყოფილიყო ერთი ზღვიდან მეორემდე მცხოვრები ხალხების ხელმწიფე და მისი მეფობის დროს "დაშჭრიდენ მახვილებსა მათსა სახნისად და ლახურებსა მათსა მანგლად" (ეს. 2, 4); მაგრამ წინასწარმეტყველნი სრულიად არ გულისხმობდნენ მესიის მეფობას მიწიერ პლანში. მისი მოსვლის მიზნად მათ დროებითი კი არა, საუკუნო, სულიერი ნეტარება მიაჩნდათ, რომელიც ცოდვების გამოსყიდვაში, ზნეობისა და ცხოვრების სიწმინდეში, ღმერთთან ერთობაში, ადამიანის პირველქმნილი ღირსებისა და ღმრთის მსგავსების აღდგენაში მდგომარეობდა. 

   მაგრამ იუდეველმა ერმა დიდხანს ვერ შესძლო მიჰყოლოდა წინასწარმეტყველთა ამ მაღალ, სუფთა და ნათელ სწავლებას მესიისა და მისი მეუფების შესახებ, დაბოლოს, იმას კი აღარ ცდილობდა, წინასწარმეტყველთა გადმოცემების ჭეშმარიტ სულს ჩასწვდომოდა, არამედ მათ სიტყვასიტყვით გაგებაზე შეჩერდა, ამ სიტყვის არასწორი განმარტება შეითვისა და მას საკუთარ სურვილებს უსადაგებდა, საკუთარი გრძნობებისა და ფანტაზიის, ერის ამპარტავნული იმედების, ამსოფლიურ სიკეთეთა და უპირატესობათა წყურვილის დამაყოფილებას მოელოდა. თითქმის ყველას სურდა, რომ მესიის სახით მოსულიყო მსოფლიო დამპყრობელი, რომელიც სწორედ იმისათვის გამოცხადდებოდა ღმერთის მთელი ძლიერებით, ნიშნებითა და სასწაულებით შემოსილი, რათა დაემხო ყველა სამეფო და კაცთა მთელი მოდგმიდან ერთი სახელმწიფო შეედგინა – ამ სამეფოში იუდეველები პირველ ადგილს დაიკავებდნენ და მესიის მონაცვლეები გახდებოდნენ. მესიის მოსვლის ნაყოფად სხვათა შორის ისიც ითვლებოდა, რომ გაფანტული იუდეველები დაუყოვნებლივ სასწაულებრივად შეიკრიბებოდნენ დედამიწის ყოველი კუთხიდან პალესტინაში, ყველა გარდაცვლილი იუდეველის სული აღდგებოდა, დავითის სამეფო აღორძინდებოდა, იერუსალიმი განახლდებოდა, ახალი, შესანიშნავი ტაძარი აიგებოდა, ყველა სხვა ხალხი იუდეველებს დაემორჩილებოდა, ბრწყინვალე საღამოები მოეწყობოდა, მიწა განსაკუთრებით ნაყოფიერი გახდებოდა, სნეულებები და სიკვდილი გაქრებოდა და ა.შ.

   რაკი იუდეველთა გული და გონება ასეთი დამღუპველი სიბრმავით იყო შეპყრობილი, რა შთაბეჭდილება უნდა მოეხდინა იესო ქრისტეს გამოჩენას მათ შორის? იგი მოვიდა არა მახვილით, არა დიდებითა და ზარზეიმით, არამედ ხალხის მასწავლებლის უბრალო და მდაბიო სახით, არა ჯარისკაცთა ლეგიონებით გარშემორტყმული, არამედ თორმეტიოდე უბირი და გლახაკი მოწაფის თანხლებით – კაცი, რომელიც მხოლოდ ღმრთის სასუფევლის მოახლოებას ქადაგებდა და სნეულებს კურნავდა, რომელიც არც უცხოელთა უღლისაგან განთავისუფლებას აღუთქვამდა ერს, არც რაიმე ამქვეყნიურ სიკეთეებს და არც ხალხის წინამძღოლებს მიმართავდა. მესია გალილეიდან, ნაზარეთიდან, საიდანაც მნიშვნელოვანს ან სასიკეთოს არაფერს მოელოდნენ, მესია, რომელიც დიდებისა და გამარჯვებების ნაცვლად სიგლახაკესა და თავგანწირვას ქადაგებდა, ის, ვისაც თავის მისადრეკი ადგილიც კი არ ჰქონდა – ასეთი მესია უცნაური და მიუღებელი, უსიამოვნო და საშიში ჩანდა (იხ. წიგნი "უფალ იესო ქრისტეს ამსოფლიური ცხოვრების უკანასკნელი დღეები", ოდესა, 1857).

   სიტყვა ღმრთისა მიწიერ სიკეთეთა მაძიებლებსა და თაყვანისმცემლებს საცთურად ეჩვენათ. თავიანთი ამქვეყნიური მდგომარეობა მათ ერთადერთ, უძვირფასეს მონაპოვრად მიიღეს, რომელიც ნებისმიერი მსხვერპლის გაღებად უღირდათ. და რა საოცარია: მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანები გარეგნულად ასე გულმოდგინედ სწავლობენ ყველა წინასწარმეტყველებას მესიის შესახებ და დღედაღამ მის გამოცხადებას მოელიან, ვერ ცნობენ მათთან მოსულ ღმერთს, სდევნიან, ჯვარს აცვამენ, დასცინიან. მაგრამ როგორც ჩანს, ასეთივე შინაგანად ბრმა, უჩინო და მხოლოდ გარეგნული, მოჩვენებითი "განათლებითა" და "ფართო ცოდნით" აღჭურვილი აღმოჩნდება უკანასკნელი "ქრისტიანობაც".

   "როცა ფარისევლები ქრისტეს განეშორნენ, მან უთხრა თავის მოწაფეებს, რომ სოფლის აღსასრულისა და მეორედ მოსვლის მოახლოების ნიშანი იქნება საოცარი მატერიალური განვითარება. ადამიანები დაივიწყებენ ზეცას, ღმერთს, მარადისობას, თავს მოიტყუებენ, თითქოს ამა სოფლის სამუდამო მკვიდრნი იყვნენ და მთელ ყურადღებას მიწისკენ მიაპყრობენ – ამ მიწაზე უდიდესი და უცვალებელი კეთილდღეობის მოპოვებას შეეცდებიან. მაგრამ ყოველი კაცი, ვინც ღმერთის შეცნობასა და სულის ცხონებაზე ფიქრს უგულებელყოფს და მთლიანად თავისი წარმავალი ყოფის მოწყობაზე ზრუნვას უნდება, მისთვის შეუმჩნევლად და გაუცნობიერებლად ავითარებს თავის დაცემულ ბუნებას, უნივთო სულს თითქოს ნივთიერად აქცევს, ბნელდება, უცხო–ექმნება ღმერთს და ერთიანად ცოდვისა და ხორცის ხელმწიფების ქვეშ აღმოჩნდება... საყოველთაო გარყვნილება და მატერიალური სიუხვე სოფლის აღსასრულისა და საშინელი სამსჯავროს მოახლოების ნიშანი იქნება. ცოდვა უკიდურესად განვითარდება: იგი მით უფრო საშინელი იქნება, მისი ძალაუფლება კი – მით უფრო მტკიცე, რომ გარეგნული ღმრთისმოსაობის ნიღაბი შენარჩუნდება. ვინ მიხვდება, რომ ამ, ერთი შეხედვით აყვავებულ ღმრთისმოსაობაში მთელი მისი არსი, მთელი მისი ძალა აღმოფხვრილია? იგივე ხდებოდა იუდეველთა რელიგიაში ქრისტეს დროს, მაგრამ ამას ხალხი ვერ ხედავდა, ვერ ხედავდნენ ვერც მწიგნობრები, ვერც ლევიტელნი და ვერც იუდეველთა პირველმოძღვარნი, თავიანთი ცოდნითა და სწავლულობით რომ მოჰქონდათ თავი. მათი ეს ცოდნა და განსწავლულობა მხოლოდ საღმრთო სჯულის შესწავლაში მდგომარეობდა, მაგრამ ეს იყო მარტოოდენ მწიგნობრული ცოდნა, სინამდვილეში კი ღმრთის მცნებების საპირისპიროდ ცხოვრობენ – ასეთი ცხოვრება კლავს რწმენას. კაცობრიობა ვერ დაინახავს თავის უბედურებას ზნეობრივ და სულიერ პლანში: პირიქით, იგი ქვეყანას ამცნობს თავის წარმატებებს, რადგან დააბრმავებს მატერიალური განვითარება, წარმავალსა და ამსოფლიურს რომ ემსახურება და უარყოფს ქრისტიანულ განვითარებას სულისთვის, მარადიულისთვის, ღმერთისთვის. რაკი ზურგს შეაქცევს იმ მიზანს, რომლისთვისაც ადამიანს ღმერთმა მიწაზე სტუმრობა განუწესა, კაცობრიობა თვითნებურად ამოირჩევს მიზანს; ეს მიზანი კი კაცს ის ხანმოკლე ცხოვრებას მარადისობად მოაჩვენებს და ისიც სულისა და ხორცის ყველა ძალას გამოიყენებს არა საუკუნო ცხოვრებისთვის მოსამზადებლად, არამედ უმაღლესი ხორციელი კეთილდღეობისა და განცხრომის მოსაპოვებლად აქ, ამა სოფლის სასტუმროში, თითქოს ყველაზე მტკიცე, მარადიულ სამყოფელში იყოს” (ეპ. ეგნატე, იქვე, ტ. 4, გვ. 266).

   კითხვაზე, თუ როგორ უნდა ვიცნოთ უკვე მოსული ანტიქრისტე, სოლოვკელმა ბერმა ზოსიმემ უპასუხა: "როდესაც გაიგებთ, სოფლად ქრისტე მოვიდაო, იცოდეთ, რომ ეს ანტიქრისტეა". რა ზუსტი პასუხია! სოფელი ვერ იცნობს ანტიქრისტეს, იგი მას ქრისტედ აღიარებს და ღმერთად გამოაცხადებს. როცა ხმა გავარდება, ქრისტე მოვიდაო, ეს იქნება სარწმუნო ნიშანი, რომ ანტიქრისტე გამოცხადდა და შეუდგა თავის საქმეს. სატანა, რომელიც გზას მოუმზადებს ანტიქრისტეს, მთელ ქვეყანაზე გამიწიერებული, უსიცოცხლო, ფორმალური ქრისტიანობის გავრცელებას და ყველა სხვა რელიგიის მასთან "დამოყვრებას" მოინდომებს. ყველა რელიგია აღიარებს თავის "სულიერ ნათესაობას" ქრისტიანობასთან, აღტაცებას გამოთქვამს მისი მაღალი მოძღვრებითა და ზნეობრივი სიწმინდით, მისი სიმბოლიკის სილამაზით და ა.შ. თავისი სარწმუნოებისადმი ასეთ პატივისცემას რომ დაინახავს, მრავალი გულუბრყვილო ქრისტიანიც კი ტაშს დაუკრავს, საკუთარ ვნებებსა და სულიერ წყლულებზე ზრუნვას დაივიწყებს და, ხორციელი მოშურნეობით აღგზნებული, მხურვალე ენთუზიაზმით უქადაგებს მსოფლიოს ამ გამიწიერებულ ქრისტიანობას. სწორედ ასეთ მქადაგებლებზე ამბობს საღმრთო წერილი: "არ მივავლინებდ წინასწარმეტყუელთა, და იგინი რბიოდეს, არ ვიტყოდე მათდა მიმართ, და იგინი წინასწარმეტყველებდეს" (იერ. 23, 21).

   იქადაგებენ რა გამიწიერებულ, კაცობრიობის ხორციელ ნებასთან მისადაგებულ "ქრისტიანობას", სახარების სიტყვის ეს "მხურვალე ქადაგნი" სინამდვილეში სოფელს ქრისტესგან განაშორებენ და ანტიქრისტეს გზას შეუყენებენ, თუმცა ამას თვითონ ვერც კი შენიშნავენ. თავიდან ისინი მართლაც ჭეშმარიტი ქრისტიანობით დაიწყებენ, სრულიად გულწრფელი და კეთილმოსურნე განწყობა ექნებათ: ბეჯითად დაიცავენ ეკლესიის მამების სწავლებას, შეუდგებიან ლოცვას, მოღვაწეობას, მოყვასის სიყვარულსა და მოწყალების გაცემას, უარყოფენ ამა სოფლის საშვებელს, ყოველგვარ სახმართმოყვარებასა და ვერცხლისმოყვარებას და ა.შ. ამ დროს ისინი ერთადერთ, მაგრამ დამღუპველ შეცდომას დაუშვებენ – მთელი ამ გარეგნული ღმრთისმოშიშების საფარველში ვერ შენიშნავენ შინაგან ამპარტავნებას, თავდაჯერებასა და თვითკმაყოფილებას. სამწუხაროდ, სულ უფრო ნაკლები ადამიანი ხედავს საკუთარ თავში ამ ამპარტავნულ საწყისს. მხოლოდ ის, ვინც თავისი ცხოვრებით, საკუთარი გულის განწმენდის და არა ფარისევლური ღმრთისმოშიშების ნიღბის შექმნის გზით შეისწავლის წმიდა მამათა ნაწერებს, შენიშნავს, რომ მთელ მათ სწავლებაში მთავარი სწორედ ეს ღვაწლია – ამპარტავნებისა და თვითკმაყოფილების წინააღმდეგ ბრძოლა. ამპარტავნებას მშვენივრად შეუძლია მოეწყოს სულში, თუნდაც ადამიანი ათასი სათნოებით იყოს შემკული, მეტიც, ამ სათნოებებისაგან იგი განსაკუთრებულ ძალასაც კი იძენს. იოანე კიბისაღმწერელი ამბობს: "ეშმაკი სასოწარკვეთილებისა იხარებნ სიმრავლესა ზედა ბოროტთასა, ხოლო ეშმაკი ცუდად მზვაობრობისა იხარებს სიმრავლესა ზედა სათნოებათასა. ასული პირველისა მის არს სიმრავლე წყლულებათა, ხოლო ასული მეორისა მის არს სიმრავლე შრომათა. ყოველთა ზედა უშურველად ჰბრწყინავს მზე, და ყოველთავე საქმეთა შინა იპოვების ცუდად მზვაობრობა" (კიბე, 22, 5–7). 

   როცა ეკლესიაში ახლად მოსული კაცი ქრისტიანულ ცხოვრებას იწყებს, მისი პირველი ნაბიჯები თითქმის ყოველთვის სწორია: მრავალი წლის ცოდვილი ცხოვრების შემდეგ, რომელიც სინდისს მძიმე და მტანჯველ ტვირთად აწევს, მას შემდეგ, რაც ,,თავდაყირა იდგა" ამა სოფლის მღვრიე მორევში და შორს იყო ეკლესიის მხსნელი ხომალდისაგან, ახლად მოქცეული მართლაც ინანიებს ცოდვებს, მდაბლდება, ეკლესიის მამების წინამძღვრობას ანდობს თავს, აღტაცებულია მაღალი ქრისტიანული კანონების აღმოჩენით, მთელი გულით სურს მოღვაწე ცხოვრებით იცხოვროს და გამოცდილებით შეიტყოს ყოველივე, რითიც იგი წმიდა მოღვაწეთა ცხოვრებების და ასკეტი მამების თხზულებათა კითხვის დროს ტკბებოდა. ამ ეტაპზე ყველა ახლად მოქცეული ერთმანეთს ჰგავს – ყველა საკმაოდ ზნეობრივი, მორჩილი, მოშურნე და საკუთარი თავისადმი მომთხოვნია, ყველა სიხარულით დადის ტაძარში, ლოცულობს, წმიდა მამათა ნაწერებს კითხულობს, იესოს ლოცვაში მეცადინეობს. მაგრამ მთავრდება თუ არა ეს ეტაპი, ქრისტიანის სულში ფარული, მძლავრი დუღილი იწყება: ახალთან და მშვენიერთან შეხვედრის პირველი სიხარული ქრება, შთაბეჭდილებები ხუნდება, საკუთარ ვნებებთან ყოველდღიური, ერთფეროვანი ბრძოლა მოსაბეზრებელი ხდება და მორწმუნე იწყებს ახალი გზების ძიებას ქრისტიანობაში. აქ კი მის წინაშე გზაჯვარედინი ჩნდება: ერთი გზა გულის სიღრმისაკენ არის მიმართული – შინაგანი, საიდუმლო, მძიმე სამუშაოსაკენ, თითქოს კაცი ბნელ გვირაბში სანთლის მკრთალ შუქზე მიიკვლევდეს გზას. საკუთარ გულში ადამიანი დაფარულ საბადოს, რწმენის, ღმერთის სიყვარულის პატიოსან თვლებს დაეძებს, მაგრამ იქ მხოლოდ გაქვავებულ უგრძნობელობას, ცოდვისაგან მოკლული სიკეთის გაყინულ, უსიცოცხლო ლოდებს პოულობს. ვინც სასოს არ წარიკვეთს და, ღმრთის მადლის ძალას მინდობილი, სიმდაბლით ითხოვს უფლისგან წყალობას, იმას თანდათან, დიდი შრომისა და ბრძოლის სანაცვლოდ ღმერთი მიჰმადლის კურნებას, სიცოცხლეს და ცოდვით მომკვდარი სულის აღდგინებას, მაშინ კი სულის ბნელი წიაღიდან ღმრთის მადლის ბრწყინვალე მარგალიტები გამოჩნდებიან. 

   ეს არის ნამდვილი, ხიბლისაგან დაცული, მაცხოვნებელი, ქრისტესაკენ მიმავალი გზა, და სხვა ადამიანების დახმარებას ქრისტეს შეცნობაში მხოლოდ ის შეძლებს, ვინც ეს გზა განვლო, მაგრამ იგი ძალიან ძნელი და მწუხარებებით სავსეა, თანაც ჭეშმარიტ სიმდაბლესა და ყოველდღიურ სიკვდილს მოითხოვს. მარტო საკუთარი ცოდვებისა და ვნებების დანახვაც კი სულიერ ცხოვრებაში მიღწეული დიდი წარმატებაა. ხშირად ადამიანი მხოლოდ თავის აშკარა, საქმით ჩადენილ ცოდვებს ხედავს, ამიტომ, როდესაც საქმით უკვე აღარ სცოდავს და ძირითადი შეცოდებებიც მონანიებული აქვს მოძღვრის წინაშე, აღარც კი იცის, რა უნდა შეინანოს. სიტყვით, მართალია, აღიარებს, ცოდვილი ვარო, მაგრამ სინამდვილეში დარწმუნებულია, რომ სათნოებებით სავსეა. თურმე სულში ჩაბუდებული იდუმალი ვნებების აღმოსაჩენად აუცილებელი ყოფილა სოფლისაგან, მისი შფოთისა და ხმაურისაგან განდგომა, ერთხანს დაწყნარება, დაფიქრება. მხოლოდ ამაო სოფლისაგან, მისი ქაოსისა და ვნებებისაგან შინაგანი დაშორების შემდეგ, თანდათან (და არა მყისვე) დაწდება ჩვენი თვითშემეცნების მღვრიე ნაკადი, ჩადგება სოფლის საზრუნავს შეთვისებული გულისსიტყვების ხმაური და მხოლოდ მაშინ გამოიკვეთება უმახინჯესი ვნებებისა და ახირებების, ჩვევებისა და გულისთქმების, ცოდვილი სურვილებისა და ცოდვისადმი თანაგრძნობის სილუეტი – ყოველივე ის, რასაც კაცი ადრე, ყოფით მორევში ჩაძირული, ვერც კი წარმოიდგენდა. განსაკუთრებით სასარგებლოა მონასტერში განმარტოება, ოღონდ იმ პირობით, თუ იქ ახლად მოქცეულს სწორ სულიერ მიმართულებას მისცემენ. ხშირად ხდება, რომ ერიდან მონასტერში მოსულმა კაცმა არც კი იცის, რა შეინანოს. აღსარების დროს ხშირად გაიგონებთ: "არა, ამპარტავანი არა ვარ", "რაიმე განსაკუთრებული ცოდვები არა მაქვს", "შემინდეთ, მაგრამ არ ვიცი, რა მოვინანიო", ანდა "აი, რა რა და, შური კი ჩემთვის ნამდვილად უცხოა", "მიყვარს ღმერთი და მოყვასი", "მიყვარს ჩემი ქვეყანა და მზად ვარ თავი შევწირო მას" და ა.შ. საინტერესოა, რომ თუ ასეთი კაცი მონასტერში დარჩა, ცოტა ხნის შემდეგ უკვე უჭირს აღსარების თქმა, რადგან მეტისმეტად ბევრ ცოდვასა და ბოროტებას ამჩნევს თავს, თუმცა საქმით წინანდელზე გაცილებით ნაკლებს სცოდავს. ამჯერად იგი ხედავს თავის თავში არა მარტო ამპარტავნებას, არა მარტო იმას, რომ სინამდვილეში ყველაზე ახლობელი ადამიანებიც კი არ უყვარს, მეტიც – თვით ღმერთიც არ უყვარს, ხედავს, რომ ყოვლად უხეირო, უმაქნისი ადამიანია და ყოველგვარი სასჯელის ღირსია. და ასეთი ხედვა მონასტერში არასწორი ცხოვრების ბრალი კი არა, სული წმიდის ნიჭია! წმ. მაკარი მეგვიპტელი ამბობს: "ადამიანი, რომელმაც გატეხა მცნება და გაძევებულ იქნა სამოთხიდან, ორმაგადაა შეკრული: ამ სოფელში – ყოფითი საქმეებით, სოფლისმოყვარებით ანუ ხორციელი ტკბობითა და ვნებებით, დიდებისა და სიმდიდრის, მამულების, ცოლის, შვილების, ნათესავების, სამშობლოს, ტანისამოსის ანუ ყოველივე ხილულისადმი სიყვარულით. მეორე მხრივ, მისი სული ბოროტ სულთა ხელშია, რის გამოც კაცს არც უფლის სიყვარული ძალუძს, არც რწმენა, არც ლოცვა – ისე, როგორც მას უნდა; ღმრთის წინააღმდგომი სული აქვს დაუფლებული აშკარადაც და ფარულადაც. ხოლო როდესაც ღმრთის სიტყვას მინდობილი კაცი მოღვაწეობის გზას ირჩევს და წყვეტს ყოფით თუ საერო კავშირებს, მაშინ, რაკი გონება მუდმივად ღმერთისკენ აქვს მიმართული, შეძლებს იმის დანახვას, რომ გულში სხვა ბრძოლაა გაჩაღებული, სულ სხვა, ფარული დაპირისპირება არსებობს, გულისსიტყვების სხვა შემოტევა, ბოროტ სულთაგან მოვლენილი, და რომ მათ წინააღმდეგ სულ სხვაგვარი ბრძოლაა საჭირო. ამგვარად, თუ მტკიცე რწმენითა და დიდი მოთმინებით შევიჭურვებით, განუწყვეტლივ მოვუხმობთ უფალს და მისგან დაველოდებით შეწევნას, შეიძლება უკვე აქ, მიწაზე მივიღოთ შინაგანი განთავისუფლება ბორკილებისაგან, დაბრკოლებებისა და ბოროტ სულთა ხლართებისაგან, ანუ ფარული ვნებებისაგან. ხოლო თუ კაცი ამა სოფელსა და ხილულ საგნებსაა მიჯაჭვული, თუ ათასგვარი ძაფებით უკავშირდება სოფელს და ბოროტ ვნებებს ემონება, ის ვერც გაიგებს იმ სხვა ბრძოლის არსებობას. თუ იგი არ უარყოფს სოფელს, არ განეშორება მიწიერ გულისთქმებს და მთლიანად უფალს არ შეუდგება, მაშინ ვერც უჩინარ ბოროტ სულთა და ფარულ ვნებათა სიცრუეს გამოიცნობს, არამედ უცხო დარჩება საკუთარი თავისთვის, რადგანაც არ ეცოდინება თავისი წყლულები და ვერ დაინახავს დაფარულ ვნებებს...” (მაკარი დიდი, 21–ე საუბარი).

   ეპისკ. ეგნატე ამბობს, რომ საღმრთო მოქმედება ადამიანში "თავიდან უჩვენებს კაცს თავის ცოდვას, მუდმივად თვალწინ წარმოუდგენს მის საშინელებას, საკუთარი თავის განკითხვას უღვიძებს, ანახებს ჩვენს დაცემას – წარწყმედის საზარელ, ღრმა უფსკრულს, რომელშიც კაცთა მოდგმა აღმოჩნდა ჩვენი წინაპრის ცოდვით დაცემის შემდეგ, მერე კი ნელ–ნელა უღვიძებს გაორკეცებულ ყურადღებას და გულის შემუსრვილებას ლოცვის დროს" (ეპ. ეგნატე, "ასკეტური გამოცდილება", ტ. 2, გვ. 318).

   ადამიანის მიერ ქმნილი სიკეთეები ერში უფრო ხშირად ცუდმედიდობასა და ამპარტავნებასთან არის შერეული. მარხვა, მღვიძარება, ეკლესიაში სიარული, მოწყალება კაცთა ქების გავლენით ხდება (იხ. ამბა ევსტათეს ცხოვრება, პატერიკი, გვ. 118–122). "ვერ შეძლებს საკუთარი ცოდვის დანახვას ის, ვინც ამ ცოდვით ტკბება, ვინც თავს უფლებას აძლევს თუნდაც მხოლოდ აზრით ან თანაგრძნობით დაჰყვეს მას". "საკუთარი ცოდვის ხედვა მარტო მას ძალუძს, ვინც მტკიცედ უარყო ყოველგვარი კავშირი ცოდვასთან, ვინც ფხიზელ მცველად დაუდგა თავის სახლს (იგულისხმება სული – მთარგმნ. შენ.) და ხელთ ამოწვდილი მახვილი, ანუ სიტყვა ღმრთისა უპყრია, ვინც ამ მახვილით იგერიებს და კვეთს ცოდვას, რა სახითაც არ უნდა მოევლინოს იგი. ვინც ამ დიდ საქმეს აღასრულებს – ცოდვასთან მტრობას ჩამოაგდებს და ძალდატანებით განაშორებს მისგან გონებას, გულსა და სხეულს, იმას ღმერთი თავის დიდ ნიჭს – საკუთარი ცოდვის ხედვას მიმადლის. ნეტარია სული, საკუთარ სულში დაბუდებული ცოდვის დანახვა რომ შესძლო! ნეტარია სული, თავის თავში წინაპრების დაცემა, ძველი ადამის სიძველე რომ დაინახა! ასეთი ხედვა საკუთარი ცოდვისა არის სულიერი ხედვა, გონებით ხედვა, რომელიც თავისი სიბრმავისაგან საღმრთო მადლით განიკურნა. აღმოსავლეთის წმიდა ეკლესია გვასწავლის მარხვითა და მუხლისდრეკით ვევედროთ ღმერთს, რათა მოგვანიჭოს ამგვარი ხედვა საკუთარი ცოდვისა" (ეპ. ეგნატე, "ასკეტური გამოცდილება", ტ. 2, "საკუთარი ცოდვის ხედვა"). 

   თუ კაცი შუაგულ სოფელში ცხოვრობს და იქ ეწევა მოღვაწეობას, მის თვალში საკუთარი "მე" იზრდება და ღმერთი კნინდება. წმ. იოანე კიბისაღმწერელი ამბობს: ,,რატომ ხდება, რომ ერისკაცები, რომლებიც სოფელში ყოფნისას მარხვაში, მღვიძარებასა და შრომაში ატარებდნენ ცხოვრებას, როდესაც მონაზვნურ ცხოვრებას შეუდგნენ და სოფელს განეშორნენ, ვეღარ აგრძელებენ უწინდელ, ცრუ მოღვაწეობას? ვიხილე მრავალი ნერგი სათნოებისა, ჭუჭყიანი წყლით – ცუდმედიდობითა და მაჩვენებლობით რომ ირწყვებოდა, მიწა მათ მახლობლად კაცთა ქებით იყო გაპოხიერებული, და ამიტომ, როდესაც სხვა ნიადაგზე გადარგავდნენ, სადაც ერისკაცთა ქება ვერ აღწევდა და ჭეშმარიტი მოღვაწეობის გამოცდა იწყებოდა, ამგვარი ნერგი მყისვე ხმებოდა” (იხ. კიბე, 2, 6).

   და აი, თუკი ქრისტიანი არ გაივლის სარწმუნოების საწყის ეტაპს, თუ ვერ დაინახავს საკუთარი ცოდვის სიღრმეს, თუ ღმერთისკენ სავალ გზას ამ ცოდვის დაძლევით კი არ გაკვალავს, არამედ შეეცდება გვერდი აუაროს მას, მაშინ სულ სხვა განწყობას, სხვა სულისკვეთებას, მთელი თავისი გარეგნული და შინაგანი მუშაობის სხვა მიმართულებას შეითვისებს. იღუმენია არსენია ამბობდა: "გზა უფლისაკენ ჩვენშია, ჩვენს უძლურებებზე, ჩვენი ცოდვების სავსებაზე გადის. დიახ, ესაა ერთადერთი არა შეთხზული, არა მოგონილი გზა” (წერილები პეტრე ალექსანდრეს ძე ბრიანჩანინოვის მიმართ, წერ. 4). ქრისტიანი, რომელიც ჯერ არ შესულა "თავისი სულის საკანში", რათა საიდუმლო ლოცვა აღუვლინოს ზეციურ მამას, არა მარტო თავისი თავის, არამედ ქრისტიანობის გარეთაც რჩება. საკუთარ თავში ჩაღრმავება კი ნიშნავს სულის ტკივილს, მწუხარებას, სულთქმას. "მკაცრია ცხონების გზა, – ამბობს იგივე იღუმენია არსენია, – მკაცრია ზოგჯერ მის შესახებ თქმული სიტყვაც – ის ორლესული მახვილია, რომელიც კვეთს ჩვენს ვნებებს, ჩვენს გრძნობებს, მათთან ერთად კი გულსაც გვტკენს. დადგება კი ოდესმე დრო, როცა ამ მახვილს ჩვენს გულში გასაკეთებელი აღარაფერი დარჩება? არა, მისთვის ყოველთვის მოიძებნება საქმე, რადგან სულიერ განწმენდას არა აქვს დასასრული და ყოველ გულში დარჩება ბიწის ნაშთი, რომელიც უნდა განიწმინდოს... ტკივილის გარეშე სულის განკურნება შეუძლებელია – ეს მარტოოდენ ოცნება იქნება და სხვა არაფერი" (წერ. 3).

   ხოლო თუ კაცი თავის გულს გარეთ რჩება, ის ვერავითარ წარმოდგენას ვერ შეიქმნის ჭეშმარიტ ქრისტიანულ ცხოვრებაზე, რადგან წესით სწორედ გულია ქრისტიანის ძირითადი მოღვაწეობის ადგილი. სამწუხაროდ, ეს გზააბნეული მორწმუნენი მთლიანად გარეგნულ მოღვაწეობას ეძლევიან და, რაც უფრო ნაკლებად იცნობენ სინანულის გზას, მით უფრო მეტს ლაპარაკობენ, ასწავლიან, მოუწოდებენ და ქადაგებენ. მაგრამ თვითონ ამ ადამიანებმა სინანულის გემო არ იციან, ამიტომ მათთვის ქრისტიანობის სურნელიც უცნობია. რაკიღა ვერსად ჰპოვებენ ბუდეს, "სადა დაისხნეს მართუენი თვისნი" (ფსალმ. 83, 3) (ანუ თავიანთი რელიგიური ძიებები), რაკიღა ვერ ხვდებიან, საით მიმართონ გულისა და გონების სწრაფვანი, ამიტომ მთლიანად ამა სოფლის დინებას მიჰყვებიან და განუსჯელად, წაღმა–უკუღმა აბნევენ სახარების მარცვლებს. ვინაიდან გულწრფელი სინანულის ფესვები არ გააჩნიათ, მათი სწავლება, გარეგნულად თითქოს ქრისტიანული, არსით მეტისმეტად მსუბუქი, ზედაპირული და უსაფუძვლოა, მოკლებული მთავარ ძალას – ქრისტეს ჯვარს. ამ დროს კი სწორედ ჯვარია ის ერთადერთი ქმედითი იარაღი, რომელიც აღწევს სულისა და სამშვინველის განყოფის ადგილამდე, საითაც უნდა იყოს მიმართული ქრისტიანული მოღვაწეობა – სხვა ყოველივე კი "შეგეძინოს თქუენ" (მათე, 6, 33). ვისაც საკუთარი შინაგანი გამოცდილებით არ შეუცვნია ცოდვით გამოწვეული სნეულება, არ გამოუცდია ტკივილითა და მწუხარებით სავსე ბრძოლა "ხორცთა მათ ცოდვისათა", ვინც ბოლომდე არ ჩასწვდომია თავისი შინაგანი კაცის უძლურებას, იმას არც მოღვაწეობის, ლოცვის, მარხვის, გულის დაცვის მნიშვნელობა ესმის. ასეთ ადამიანში ყველაფერი თავდაყირა დგას: თუმცა თავის თავს ცოდვილს ეძახის, საუკუნო ცხოვრების ბედი ოდნავადაც არ ანაღვლებს – ცხონების გზა მას სულაც არ ეჩვენება რთული, კაცთა ცოდვები კი მხოლოდ მათი ცხოვრების ზედაპირზე მდებარე ჰგონია. ეს იგივეა, სარეველას რომ მარტო თავები წააჭრა და მინდვრიდან გაიტანო, თანაც ამ მინდვრის "სისუფთავით" ტკბობას მისცე თავი. ასეთ დროს მთელი მოღვაწეობა ზედაპირზე მიდის: სიგანეში, სიგრძივ და გარდიგარდმო, მთასა და ბარში – ამ ტიპის მოღვაწეებს სიღრმე კი არა, სივრცე იზიდავს. 

   ამგვარად, ვხედავთ, როგორ მეჩხერდება ქრისტიანობის წყალსატევი, რომელსაც სულ უფრო მეტ სივრცეზე ჭიმავენ. არც ერისკაცებს, არც ბერებს, არც მღვდლებსა და მღვდელმთავრებს შორის თითქმის აღარ ისმის საუბრები ვნებებთან ბრძოლის, შინაგანი საქმის, თვით გარეგნული ღმრთისმოსაობის შესახებაც კი – არა, გარშემო მხოლოდ მშენებლობებზე, ხელდასხმებზე, აღკვეცებზე, საზეიმო სხდომებზე, რაღაც საზოგადოებრივ ღონისძიებებზე, მანქანებზე, მსვლელობებსა და მოგზაურობებზე, ვიზიტებსა და მიღებებზე, მისიონერულ გეგმებზე, ხალხების "ევანგელიზაციასა" და სხვა ამგვარ თემებზეა ლაპარაკი. ერისკაცებისთვის კიდევ შეიძლება "მისატევებელი" იყოს შინაგანი ცხოვრების უცოდინრობა (თუმცა რაღაა ქრისტიანი უამისოდ?), მაგრამ დღეს უკვე ბერებმაც აღარ იციან, რა არის ეს "შინაგანი ცხოვრება". ხშირად გაიგონებთ: "რამდენი საქმეა გარშემო, რამდენი რამეა ასაშენებელი და რამდენი – აღსადგენი, ქვეყანა იღუპება, რა დროს "შინაგანი ცხოვრებაა", ეს ხომ ეგოიზმია! ქრისტიანობა საკუთარი თავის მსხვერპლად შეწირვას ნიშნავს, ამიტომ პირველ ყოვლისა სხვებზე უნდა ვიზრუნოთ"! და აი, დღეს თვით ბერებიც უერთდებიან ცხოვრების მშფოთვარე მორევს, ფაციფუცით, მანტიების ფრიალით გარბიან ვიღაცის "მოსაქცევად", "გადასარჩენად", "საევანგელიზაციოდ"... და გამოდის, რომ სარწმუნოება დღეს უკვე აღარავის გულს აღარ სწვდება, იგი სმენის საშუალებით შედის ადამიანში, გონებით ისინჯება, ოდნავ ეხება გულს, რომელიც მას მყისვე აისხლეტს, რადგან უკვე გაქვავებულია ყოველივე სულიერის მიმართ, მერე კი ენის საშუალებით გამოდის გარეთ და მთელი მისი მხურვალებით მოყვასს მიმართავს. მარტოოდენ ცოდნა სარწმუნოებისა, რომელიც მხოლოდ გონებას აქვს შეთვისებული და გულში არ დამკვიდრებულა, შეუძლებელია დიდხანს დაყოვნდეს ადამიანში – რადგანაც გამოყენებას ვერ პოულობს, გარეთ გამოღწევას ჩქარობს. 

   ასე დადის და მოგზაურობს დღეს სახარებისეული სიტყვა და ვერავის გულში ვერ პოულობს საიმედო ნავსაყუდელს: ამ დროს ბევრი მას თითქოს კეთილი თვალითაც უყურებს, თავისი სახლის ზღურბლზეც უშვებს, წინკარშიც კი აჩერებს, მაგრამ ის კი არ უნდა, რომ საბოლოოდ თავის სულში მისცეს ბინა. ბოლოს და ბოლოს, მართლმადიდებლობის ერთსა და იმავე სწავლებას ჭეშმარიტი ქრისტიანობაც იყენებს და ბუტაფორულიც: სიტყვები, ცნებები და სახეები ორივეს ერთი აქვს, მაგრამ თითოეულს სულ სხვადასხვა განმარტებას უძებნიან და საპირისპირო მნიშვნელობას აძლევენ – ერთი სიტყვით, ისინი სრულიად შეუთავსებელნი არიან ერთმანეთთან. და თუმცა ეს ორი მიმართულება ჯერჯერობით ახერხებს თანაარსებობას, მაგრამ მოვა დრო, როცა განყოფა მოხდება და მაშინ უძლურ ქრისტიანთა დიდი ნაწილი ცრუეკლესიის მხარეს აღმოჩნდება, ანტიქრისტეს ქრისტედ აღიარებს და მასთან ერთად სასტიკ დევნას დაუწყებს ჭეშმარიტ ქრისტიანთა მცირე სამწყსოს. უკვე დღესაც კი, თუმცა ეს ადამიანები ფორმალურად ქრისტიანებად ითვლებიან, სულით სულ უფრო ხშირად მოგვაგონებენ მწვალებლებს. მათში ხან პროტესტანტული სული იცნობა – განსაკუთრებით საღმრთო წერილისა და წმიდა მამათა გარდამოცემისადმი თავისუფალ მოპყრობაში, სარწმუნოების საკითხებისადმი უპრინციპობაში, პროტესტანტებისგანვე რომ ისესხეს, ეკლესიის სწავლების თვითნებურ სწავლებასა და შეცვლაში და იმ ეჭვის მიღებაშიც კი, ნამდვილად მხოლოდ მართლმადიდებლობაშია ჭეშმარიტება თუ არა? სხვებში კათოლიციზმის სული გამოსჭვივის: სარწმუნოებისა და მორჩილების საკითხებისადმი შეგნებულ, თავისუფალ, გონივრულ მიდგომას იერარქებისადმი ბრმა, მონური დაქვემდებარება ცვლის, ხდება ამ უკანასკნელთა ცამდე აყვანა, ადამიანებს მათთვის სიტყვის შებრუნებისაც კი ეშინიათ, თუნდაც საქმე სარწმუნოების დოგმატებს ეხებოდეს. ყველა ეს მოვლენა სავსებით კანონზომიერია და არა შემთხვევითი – ესაა არა განცალკევებული პროცესები, არამედ ეშმაკის ერთი, მიზანმიმართული მოქმედება.

   ოდესღაც ენებად დაყოფილმა კაცობრიობამ ვერ შეძლო თავისი ამპარტავნებით სავსე იდეის განხორიელება – "ბაბილონის გოდოლის" აგება, რომელიც თავისი შემოქმედის წინააღმდეგ ამბოხების სიმბოლო იყო. მაგრამ ამ "გოდოლის" იდეა ყოველმა ხალხმა თან წარიტანა და მისთვის მასალის მომზადება კაცობრიობის მთელი ისტორიის მანძილზე გრძელდება: სწორედ ანტიქრისტეს მეფობა იქნება "ბაბილონის გოდოლის" მშენებლობის დასასრული. გაბნეული ხალხები კვლავ გამონახავენ საერთო ენას ძველი ჩანაფიქრის განხორციელებისათვის. ჩვენს დროში მიმდინარე ყველა გამაერთიანებელი პროცესი – პოლიტიკის, ეკონომიკის, რელიგიისა თუ მსოფლმხედველობის სფეროში – სხვა არაფერია, თუ არა მზადება ერთი, ძლიერი, ყოვლისმომცველი კავშირისა, რომელიც მოწოდებულია, რომ ბოლოს და ბოლოს მთელმა კაცობრიობამ ერთად აღმართოს ამპარტავნების სვეტი. ესაა უკანასკნელი ცდა სატანისა (რომელმაც ოდესღაც ინატრა: "ზეცად მიმართ აღვიდე, ზედაჲთ ვარსკულავთა ცისათა დავდგა საყდარი ჩემი" (ეს. 14, 13) და ადამიანისა (რომელმაც განიზრახა, რომ ყოფილიყო "ვითარცა ღმერთი"), რომ დაცემულ კაცთა და ანგელოზთა შეერთებული ძალებით მიითვისონ სოფელი, თვითონვე გახდნენ ვითომ ღმერთები და ღმერთკაცები.

   სულიერი ცხოვრების დამახინჯებას კეთილისა და ბოროტის ცნების დამახინჯებამდე, საერთოდ, სამყაროში ადამიანის მდგომარეობის არასწორ გაგებამდე მივყავართ, რის გამოც ღმერთისადმი ყალბი, ხიბლზე დამყარებული დამოკიდებულება გვექმნება. აქ ყველაფერში ვლინდება ადამიანის ღირსების გადამეტებული შეფასება, მისი დაცემული მდგომარეობისადმი განსაკუთრებული შემწყნარებლობა. საკუთარი სულიერი მდგომარეობის უცოდინრობის შედეგად კაცი ხიბლის, ოცნებების ტყვეობაში ვარდება; თავის თავში იგი არარსებულ სათნოებებს ხედავს, მშვინვიერი, ნერვული აღტყინება კეთილ, სულიერ, ღმრთისათვის სათნო მისწრაფებად ეჩვენება. ასეთი ადამიანის მთელი "სულიერი" მოღვაწეობა გონებასა და ნერვულ დაბოლოებებშია თავმოყრილი; აქედანვე იღებს სათავეს მისი აჩქარებული, მშფოთვარე, უთავბოლო ცხოვრების წესიც. ასეთი გარეგნული სიფიცხისაგან იშვება გრძნობებისა და გულისსიტყვების, ოცნებებისა და განცდების განხურვება, ყოველივე ამის შედეგად კი თვითონ ადამიანიც აგზნებული, მოძრავი, აქტიური, მოფუსფუსე ხდება. მის გონებაში ათასი გეგმა და იდეა იბადება, გულში სურვილებისა და გრძნობების კორიანტელი ჩნდება, მაგრამ ყველა ისინი გარეთ, ამა სოფლისკენ, მიწიერი ყოფის მოწყობისა და გადაკეთებისაკენ არიან მიმართულნი. და თუმცა ერთი შეხედვით მთელ მის საქმიანობას ღმერთი და სახარება წარმართავს, სინამდვილეში სრულიად თავის ნებაზე მიშვებული და თავდაჯერებულია. ღმერთი, სახარების მცნებები, ეკლესიური ცხოვრების კანონები, ტიპიკონი, წეს–ჩვეულებები და ღმრთისმსახურება მხოლოდ გარსია, მხოლოდ ფონი და საფარველი, სინამდვილეში კი მთელი თავისი საქმიანობის ცენტრში ამგვარი "მოღვაწე" საკუთარ თავსა და საკუთარ ნებას აყენებს. რაკიღა ვერ ხედავს და არ ესმის, ვინ არის და როგორია ღმრთის წინაშე, მას თავი ღმერთის შეუცვლელ მსახურად, მოციქულად და უფლის "მეგობრად" წარმოუდგენია. იგი ღმერთის "წინ" დგება ანუ ზურგს აქცევს მას, ბრუნდება პირით ხალხისკენ და მთელი მოშურნეობით მოუწოდებს ადამიანებს, მოვიდნენ და თაყვანი სცენ ღმერთს; მაგრამ მალე ავიწყდება დაეკითხოს უფალს – რა და როგორ უნდა აკეთოს. იგი დარწმუნებულია, რომ მისი შრომა სათნოა ღმრთის წინაშე, მაგრამ ისე ერთობა, რომ ღმერთი ავიწყდება და ხალხს უკვე თავისკენ იზიდავს. "თუ მოძღვარი თავის მორჩილებას ეძიებს და არა ღმერთისას" – ამბობს ეპისკ. ეგნატე – ის არ არის მოყვასის წინამძღვრობის ღირსი! ის აღარ არის ღმრთისმსახური, ის ეშმაკის მსახურია, მისი იარაღი და მისივე მახე! "ნუ იქმნებით მონანი კაცთა (1 კორ. 7, 23)" – გვამცნებს მოციქული (ეპისკ. ეგნატე, "ასკეტური გამოცდილება", ტ.2, "საკუთარი ცოდვის ხედვა"). 

   ადამიანს, რომელსაც არა აქვს "საკუთარი ცოდვის ხედვა" (ამ ხედვას ლოცვითა და მარხვით ვითხოვთ უფლისაგან დიდმარხვის დღეებში ეფრემ ასურის ლოცვაში), არამედ მხოლოდ გარეგნული ღმრთისმოსაობის წესებს იცავს, მალე თავს ღმრთის რჩეულ ჭურად, სული წმიდის მადლის მატარებლად და გადამცემად, "სასანთლეზე დადგმულ ლამპრად", "მთაზე აშენებულ ქალაქად" და "სოფლის მარილად" წარმოიდგენს. ასეთი კაცი თვითონ დაეძებს თავისთვის მძიმე მოღვაწეობას, მოვლენათა შუაგულში დგება, დარწმუნებულია, რომ ღმერთი მასთან არის, რომ მისგან ქრისტეს ნათლის სხივები გადმოდის, რომ იგი სათნოა და სასურველი ღმრთის წინაშე. "ნეტარია სული, რომელმაც სავსებით უღირსად სცნო თავი ღმრთის წინაშე, რომელმაც განიკითხა თავი, როგორც წყეული და ცოდვილი – იგი ცხონების გზაზე დგას და თავისუფალია ხიბლისაგან. და პირიქით, ვისაც მიაჩნია, რომ მზად არის ღმრთის მადლის მიღებისათვის, ვისაც ჰგონია, რომ ღირსეულია, ვინც ღმერთს ევედრება, რომ საიდუმლო გამოცხადების ღირსი გახადოს და ვინც ამბობს, რომ მზად არის მიიღოს, მოუსმინოს და იხილოს ღმერთი, ის თავს იტყუებს, საკუთარ თავს აცდუნებს და უკვე ამპარტავნების მაღალი კლდის წვერზე დგას, საიდანაც უფსკრულში დანთქმა მოელის" (ისააკ ასური, სიტყვა 55, ეპისკ. ეგნატე, "ასკეტური გამოცდილება", ტ. 2, "საკუთარი ცოდვის ხედვა").

   აღტაცებულ მდგომარეობაში მყოფ ადამიანს წარმოუდგენია, რომ უყვარს ღმერთი და მოყვასი, ბევრს ლაპარაკობს სიყვარულზე, მოწყალებაზე, ცდილობს "თავგანწირული" საქმეებით დაამტკიცოს თავისი სიყვარული, ყველას მოუწოდებს ღმრთისა და მოყვასის სიყვარულისკენ და მუდმივად ვიღაცას საყვედურობს ამ სიყვარულის ნაკლებობას. ამგვარ "მართლებს" ერთთავად პირზე აკერიათ ისეთი სიტყვები, როგორიცაა "სიყვარული", "მოწყალება", "მოყვასზე ზრუნვა", მაგრამ ის კი არ იციან, თუ რა შორსაა მათგან ეს სათნოებები, თავის უარყოფის რა ძნელი გზა უნდა განვლოს სულმა, რომ ოდნავ მაინც მიუახლოვდეს მათ. "ნუ გეგონება, ძმაო, – წერს ეპისკ. ეგნატე, – თითქოს მოყვასის სიყვარულის მცნება ახლობელი იყოს ჩვენი დაცემული გულისათვის. ეს მცნება სულიერია, ჩვენს გულზე კი სისხლი და ხორცი მეფობს. მცნება ახალია, ჩვენი გული კი – ძველი" (ეპისკ. ეგნატე, ტ. 1, "მოყვასის სიყვარულისათვის", გვ. 123). "მე კი, ცოდვილი, დაბნელებული ცოდვილი, რამდენჯერაც ჩავიხედავ საკუთარ სულში, იმდენჯერ ერთსა და იმავეს ვხედავ: კეთილისა და ბოროტის აღრევას, რომელიც კაცთა მოდგმას მისმა წინაპარმა გადმოსცა, რაკი კადნიერად იგემა აკრძალული ხის ნაყოფი. ადამიანებს მოწყალედ ვეჩვენები, მაგრამ კარგად რომ ვუკვირდები და ვიკვლევ ჩემს თავს, ვხედავ, რომ ესაა მხოლოდ სულელური ნიღაბი მოწყალებისა. მოწყალედ ჩანს ჩემში ცუდმედიდობა, მოწყალედ ჩანს ჩემში მიკერძოება, მოწყალედ ჩანს ჩემში ანგარება, აგრეთვე ჩემი სისხლი და ხორცი. მაგრამ მოწყალებისკენ ხომ ქრისტეს მცნებამ უნდა მიმიზიდოს – წმიდამ და უბიწომ: ამას კი ვერ ვხედავ ჩემს თავში. ხოლო როცა მე, დაბნელებული ცოდვილი, წამით გონს მოვდივარ და ვცდილობ მოწყალე ვიყო ქრისტეს მცნების მიხედვით, მაშინ საშინელი ძალდატანება მიხდება საკუთარ გულზე. ქრისტეს წმინდა მცნება ამხილებს ჩემი გულის მანკიერებას! და მეც ვაღიარებ, რომ ბუნებით მოწყალე, სახარების წინაშე სასტიკი და კაცთმოძულე ვარ. ჩემი გული თანახმაა მოწყალე იყოს სისხლის ძახილზე, მაგრამ ქრისტეს მცნების დაყოლა მისთვის ჯვარზე გაკვრას ნიშნავს... ბუნებრივი მოწყალება, როგორც სისხლისა და ხორცის ნაყოფი, შეუძლებელია ღმერთს სათნო–ეყოს, მეტიც, ის სახარების მტერია. მის მოსაკვეთად და მოსაკვდინებლად მოევლინა ქვეყანას სახარების მახვილი. ვინც ბუნებრივი მოწყალებით ხელმძღვანელობს, ის ბნელში ზის და სასტიკი, უბოროტესი სოფლისმპყრობლის (ეშმაკის) გავლენის ქვეშ იმყოფება" (წერილები სხვადასხვა პირთა მიმართ, წერ. 33, გვ. 33–35). 

   იღუმენია არსენია ამბობდა მოყვასის სიყვარულის შესახებ: "მოყვასი იმ ადგილას უნდა დააყენო, სადაც დგახარ, ე.ი. შენ უნდა გამოხვიდე ამ ადგილიდან. მაინც, სად არის ეს ადგილი? ესაა მთელი ხილული და უხილავი სამყარო. ყველგან ყველაფერი მიითვისა ეგოიზმმა, სხვისთვის არაფრის დათმობა არ სურს, და როგორღა უნდა უყვარდეს სულს მოყვასი, როდესაც გრძნობს, რომ იგი ყველაფერს ართმევს მას, რადგანაც ყველაფერზე ისეთივე უფლებები აქვს, როგორიც თვითონ! ამიტომაც უყურებს მას, როგორც მტერს, და ამიტომაც სძულს იგი. ყველაფერი უნდა წაართვა საკუთარ თავს, რათა ყველაფერი მოყვასს დაუთმო – მაშინ კი მოყვასთან ერთად სული ღმერთსაც შეიძენს" (იღუმენია არსენია, წერილები, წერ. 23). აი, რა ამაღლებულად ლაპარაკობენ სიყვარულზე ისინი, ვინც ნამდვილად მოიპოვა სიმდაბლისა და სიმშვიდის, საკუთარი თავის ხედვისა და ყურადღების სული. ზედაპირულად მოაზროვნე ადამიანებისგან ასეთ მსჯელობას ვერც კი გავიგონებთ – მათგან მხოლოდ ლოზუნგები, ომახიანი შეძახილები და საგმირო საქმეებისაკენ მოწოდება გვესმის.

   ნუ დაგვავიწყდება, რომ ანტიქრისტეც სწორედ ამგვარად მოვა: "იმისათვის, რომ ყველა აცდუნოს, იქნება მდაბილი, მშვიდი, თავის თავს ტყუილის მოძულედ დასახავს, კერპების შემმუსრველად, ღმრთისმოსავად, გლახაკთა მწყალობლად წარმოგვიდგება, გარეგნულად იქნება მშვენიერი, მტკიცე, ალერსიანი, განსაკუთრებით პატივისმცემელი იუდეველი ერისა... და ეშმაკურად შეეცდება ყველას აამოს, რათა ხალხმა უმოკლეს ხანში შეიყვაროს. არავითარ საჩუქრებს არ მიიღებს, მრისხანებას არ გამოამჟღავნებს, შუბლს არ შეიკრავს და გარეგნული წესიერებით მოხიბლავს სოფელს – მანამ, სანამ არ გამეფდება" (წმ. ეფრემ ასური). მისი მეუფება სრულიად მიწიერი, ხორციელი იქნება, მაგრამ შეეცდება სულიერად, ზეციურად მოაჩვენოს თავი ადამიანებს. სწორედ ამით განიზრახავს ანტიქრისტე ჭეშმარიტი ქრისტიანული სარწმუნოების ახალი სწავლებით, ახალი წესით შეცვლას: ეს იქნება უფრო რბილი, ლაღი, სასიამოვნო და ადამიანის ხორციელი მიდრეკილებებისათვის შესაფერისი სწავლება. ამასთან, იგი მთელი ძალ–ღონით შეეცდება თავი ქრისტედ გაასაღოს. ყველაფერს, რასაც ქრისტე თავის მიმდევრებს აღუთქვამს, აღუთქვამს ანტიქრისტეც – იგი მხოლოდ ჯვარს გააუქმებს, და ეს არის მისი მაცდური ძალის საიდუმლო – მიზეზი, რის გამოც ყველა სამეფო და ყველა ერი მას შეუდგება. ანტიქრისტე აღუთქვამს თავის ერთგულებს ხორციელ დიდებას – ხორცის მოკვდინების გარეშე, ამა სოფლის დიდებას – განკითხვის გარეშე, თვით ზეცათა სასუფეველს – ყოველგვარი შრომისა და მოღვაწეობის გარეშე. ანტიქრისტე შეპირდება ადამიანებს ზეცას დედამიწაზე, რომელშიც ადვილად თავსდება ცოდნა, მიწიერი კეთილდღეობა, ხელოვნება, მატერიალური ცხოვრების გაუმჯობესება სხვადასხვა გამოგონების საშუალებით და ა.შ. არ სცნობს რა სინამდვილეში ქრისტეს მოძღვრებას, ანტიქრისტე გარეგნულად თავს ყველას ქრისტიანად მოაჩვენებს და ქრისტეს სახელით იმოქმედებს: აქედან იღებს სათავეს მისი ძალაც და ის საფრთხეც, რის გამოც ანტიქრისტე შეძლებს აცთუნოს თვით რჩეულნიც კი. მისი სიბრძნე სრულიად არაქრისტიანულია, მაგრამ ეს სიბრძნე თავს ქრისტიანობის საუკეთესო, დროის მოთხოვნების შესაფერის სახელმძღვანელოდ გაასაღებს: მას სურს, რომ ქრისტიანობა ვითომდა გონივრულ ფორმულამდე დაიყვანოს, გახადოს იგი, ასე ვთქვათ, უფრო ჭეშმარიტი, უფრო სუფთა, მსუბუქი და შესაფერისი ადამიანის ხორციელი მიდრეკილებებისათვის; ანტიქრისტე უარყოფს ყოველგვარ მოღვაწეობას და აცხადებს, რომ ამგვარი მოღვაწეობა ადამიანის ძალებს აღემატება. 

   ცრუწინასწარმეტყველის მოსვლას ქრისტიანული ელფერი ექნება, იგი თავს ჭეშმარიტ ქრისტიანობად წარმოაჩენს, მაგრამ როცა ძალას შეიძენს და ხალხის მასებში შეაღწევს, ნიღაბს ჩამოიხსნის და დაამთავრებს ღალატით, განდგომილებით, დევნით, ქრისტიანული დოგმატების უარყოფით. ეს ცრუწინასწარმეტყველი იტყვის: "ეკლესიის ფორმები და წეს–ჩვეულებები, ისევე როგორც სარწმუნოების დოგმატები, მეორეხარისხოვანია, მათ არაფერი აქვთ საერთო სულთან, მთავარი კი სწორედ სულია!" მაგრამ ამ საბაბით ცრუწინასწარმეტყველი გამოაცლის ქრისტიანობას ყველაფერს, რაც არა ამასოფლისაგანია – ყველაფერს, რაც კი რამ ზებუნებრივია კაცობრიობის ხსნის ისტორიაში, სარწმუნოებაში, მის აღთქმებში – მოკლედ, ყველაფერს, რაც არსებითია" (იხ. ბროშურა "უკანასნელი ჟამი", ოპტას უდაბნო, 1905, გვ. 92–129). 

   ძალიან საინტერესოა ვლადიმერ სოლოვიოვის შენიშვნები ანტიქრისტეს შესახებ. თუმცა მისი მრავალი შრომა შორს არის მართლმადიდებლობისაგან, მაგრამ ანტიქრისტეს აღწერა სავსებით შეესაბამება ეკლესიის წმიდა მამების ერთობლივ აზრს: "გრძნობდა რა საკუთარ თავში დიდ სულიერ ძალას, იგი ყოველთვის მტკიცე სპირიტუალისტი იყო, ნათელი გონება კი მიუთითებდა იმის ჭეშმარიტებას, რაც უნდა ეწამა: სიკეთისას, ღმერთისა, მესიისა. და მას ეს კიდევაც სწამდა, მაგრამ მხოლოდ საკუთარი თავი უყვარდა. მას სწამდა ღმერთი, მაგრამ გულის სიღრმეში, გაუცნობიერებლად, თავისი თავი ერჩივნა უფალს. სწამდა სიკეთეც, მაგრამ მარადიულობის ყოვლისმხედველმა თვალმა იცოდა, რომ ეს კაცი ქედს მოუხრიდა ბოროტ ძალას მაშინვე, როგორც კი ის მოისყიდიდა: არა გრძნობებსა და ქვენა ვნებებზე თამაშით, ან თუნდაც უმაღლესი ხელისუფლების აღთქმით, არამედ მხოლოდ უზომო თავმოყვარეობის მეშვეობით. სხვათა შორის, ეს თავმოყვარეობა არც გაუცნობიერებელი ინსტინქტი ყოფილა და არც უგუნური პრეტენზია. გამორჩეული გენიალურობის, გარეგნობისა და კეთილშობილების გარდა დიდი ასკეტის, სპირიტუალისტისა და ფილანთროპის უზომო თავმოყვარეობა მარხვის, უანგარობისა და ქველმოქმედების უმაღლესმა გამოვლინებებმაც საკმაოდ გაამართლეს. საღმრთო ნიჭების ასეთ სიუხვეში მან ზეგარდამო ძალების მხრიდან განსაკუთრებული კეთილგანწყობა დაინახა და თავისი თავი ღმერთის შემდეგ მეორე ღმერთად, თითქოს ერთადერთ ძედ ღმრთისად წარმოიდგინა – ერთი სიტყვით, იმად, ვინც სინამდვილეში მაცხოვარი იყო. თავიდან ის არ იყო იესო ქრისტეს მიმართ მტრულად განწყობილი, აღიარებდა მის მესიანურ მნიშვნელობასა და ღირსებას, მაგრამ გულწრფელად ხედავდა მასში თავის წინამორბედს – ქრისტეს ზნეობრივი გმირობა და მისი აბსოლუტური ერთადერთობა ამ თავმოყვარეობით დაბნელებული გონებისათვის სრულიად გაუგებარი იყო. იგი ასე მსჯელობდა: "ქრისტე ჩემზე ადრე მოვიდა, მე მეორე ვიქნები, მაგრამ ის, რაც დროში მომდევნოა, არსებითად პირველია. მე მოვდივარ უკანასკნელი, ისტორიის დასასრულს, სწორედ იმიტომ, რომ მე ვარ სრულყოფილი, საბოლოო მხსნელი. ის ქრისტე ჩემი წინამორბედია. მისი მოწოდება ჩემი გამოცხადების შეტყობინება და მომზადება იყო". ამ აზრით XXI საუკუნის დიდი ადამიანი საკუთარ თავს მიუსადაგებს ყოველივეს, რაც სახარებაში ქრისტეს მეორედ მოსვლაზეა თქმული, და მეორედ მოსვლას იმავე ქრისტეს ხელახალ მოსვლად კი არ აღიქვამს, არამედ "წინამორბედი" ქრისტეს ,,საბოლოო” ქრისტეთი, ანუ საკუთარი თავით შეცვლად. თავისი თავის ქრისტეზე მაღლა დაყენებას იგი ამგვარი მსჯელობით გაამართლებს: "ქრისტე, რომელიც თავისი ცხოვრებით ზნეობრივ სიკეთეს ქადაგებდა, კაცობრიობის გამოსწორებისათვის იყო მოწოდებული, მე კი ამ ნაწილობრივ გამოსწორებული და ნაწილობრივ გამოუსწორებელი კაცობრიობის კეთილისმყოფელი უნდა გავხდე. მე მივცემ ადამიანებს ყველაფერს, რაც მათ სჭირდებათ. ქრისტე, როგორც მორალისტი, ადამიანებს სიკეთისა და ბოროტების ნიშნით ყოფდა, მე კი გავაერთიანებ მათ იმ სიკეთეებით, რომლებიც ერთნაირად სჭირდებათ კეთილებსაც და ბოროტებსაც. მე ვიქნები ჭეშმარიტი წარმომადგენელი იმ ღმერთისა, რომელსაც ერთნაირად ამოჰყავს მზე კეთილთა და ბოროტთათვის, აწვიმებს მართალთა და ცოდვილთა ზედა. ქრისტემ მახვილი მოიტანა – მე მშვიდობას მოვიტან. იგი საშინელი სამსჯავროთი ემუქრებოდა სოფელს, მაგრამ უკანასკნელი მსაჯული ხომ მე ვიქნები და ჩემი სამსჯავრო მხოლოდ სიმართლის კი არა, წყალობისაც იქნება. სიმართლეც იქნება ჩემს სამსჯავროში, მაგრამ არა მიმგებლისა, არამედ გამრიგისა. მე ყველას გავარჩევ და თითოეულს იმას მივცემ, რაც მას სჭირდება".

   თავისი თხზულებით: "გზა ხსნილი მსოფლიოს მშვიდობისა და კეთილდღეობისაკენ" ანტიქრისტე ყველას თავისკენ მიიზიდავს: ეს წიგნი მასში გამოავლენს ჯერ არნახული გენიის ძალას. იგი იქნება რაღაც ყოვლისმომცველი და ყოველი წინააღმდეგობის შემრიგებელი. აქ გაერთიანდება ძველი გარდამოცემებისა და სიმბოლოებისადმი კეითილშობილური პატივისცემა და საზოგადოებრივ–პოლიტიკური მოთხოვნების გაბედული რადიკალიზმი, აზრის შეუზღუდავი თავისუფლება და ყოველივე მისტიურში ღრმა წვდომა, მკვეთრი ინდივიდუალიზმი და საზოგადო სიკეთისადმი მხურვალე ერთგულება, ხელმძღვანელობის ამაღლებული იდეალიზმი და პრაქტიკულ გადაწყვეტილებათა სრული სიცხადე და ყოფითობა. და ყოველივე ეს ისეთი გენიალური ოსტატობით იქნება შესრულებულ–შეკავშირებული, რომ ყოველ ცალმხრივ მოაზროვნეს გაუადვილდება მთელის აღქმა და მიღება მხოლოდ თავისი კერძო თვალთახედვით, ისე რომ არაფრის დათმობა არ მოუხდეს ჭეშმარიტებისთვის, არც საკუთარ "მე"–ზე ამაღლდეს და არც თავისი ცალმხრივობა უარყოს, ოდნავადაც არ გამოასწოროს თავის შეხედულებათა და მისწრაფებათა სიმცდარე და არაფრით არ შეავსოს მათი ნაკლოვანება. ამ წიგნის წინააღმდეგ არავინ აიმაღლებს ხმას – იგი ყველას უმაღლესი სიმართლის გამოცხადებად მოეჩვენება. მასში იმდენად სამართლიანად მიეზღვება ყოველივეს, რაც წარსულში იყო, იმდენად მიუკერძოებელი და ყოველმხრივი შეფასება მიეცემა ყველაფერს, რაც ამჟამად ხდება, საუკეთესო მომავალი კი იმდენად აშკარად და ცოცხლად იქნება მიახლოებული აწმყოსთან, რომ ყველა იტყვის: "აი ის, რაც ჩვენ გვჭირდება, აი იდეალი, რომელიც უტოპია არ არის, აი განზრახვა, რომელიც ქიმერა არ აღმოჩნდება". ეს ჯადოსნური მწერალი არა მარტო ყველას გაიტაცებს, იგი სასიამოვნოც იქნება, ასე რომ აღსრულდება ქრისტეს სიტყვები: "მე მოვედ სახელითა მამისა ჩემისაჲთა და არა შემიწყნარებთ. უკუეთუ სხუაჲ მოვიდეს სახელითა თვისითა, იგი შეიწყნაროთ" (იოანე, 5, 43). იმისათვის, რომ მიგიღონ, სასიამოვნო უნდა იყო (ვლ. სოლოვიოვი, "მოკლე ამბავი ანტიქრისტეზე", მოსკოვი, 1995).

   წმიდა მამათა ყველა სწავლებამ ანტიქრისტეს შესახებ, მრავალი ფილოსოფოსისა და მოაზროვნის ვერსიებმა თუ ვარაუდებმა უნდა შეგვაშფოთონ: აშკარაა, რომ ახლოვდება ყველაზე დახვეწილი, მზაკვრულად მოფიქრებული ტყუილის დრო, როდესაც უდიდესი ბოროტება საოცრად მშვენიერი, კეთილი, ზნეობრივი სახით მოგვევლინება. დღეს უკვე იქმნება აზროვნების ტიპი, ცხოვრების წესი, საქმიანობის მიმართულება, რელიგიის სულისკვეთება, რომლებიც დემონურ ხიბლს – ანტიქრისტეს გამეფების წინაპირობას შეესაბამებიან. ხვალ გაირკვევა, რომ ბევრი რამ, რასაც დღეს ტაშს ვუკრავთ ან თავშეკავებული ღიმილით ვეთანხმებით, თურმე მხოლოდ კაცთა მოდგმის მტრის მიერ დაგებული მახე და დახვეწილი მზაკვრობა ყოფილა.

   მაგალითად, რამდენს ლაპარაკობენ დღეს მთელ მსოფლიოში მშვიდობაზე, ხალხებისა და სახელმწიფოების ერთიანობაზე, პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, კულტურულ და რელიგიურ თანამეგობრობებსა და ხალხთა შორის ძმობაზე. და მართლაც, რა შეიძლება იყოს უფრო სანუკვარი ყოველი საღად მოაზროვნე კაცისათვის, ვიდრე მშვიდობა – ჩვენ ხომ ასე დავიღალეთ შუღლით, სიძულვილით, ომებით. კაცობრიობის მთელი ისტორია ომების ისტორიაა – ადამიანები იბრძოდნენ ძალაუფლების, "ლუკმაპურის", ოქროს, რასობრივი ცრურწმენების, რელიგიური უთანხმოებებისა და ზოგჯერ სულ არაფრის გამოც კი, მტრობისა და სისასტიკის რაღაც უცნაური კანონის თანახმად. ნუთუ ამ პრობლემის გადაჭრა თვით თანამედროვე "პროგრესსაც" არ ძალუძს? კაცთა შორის ურთიერთობები ხომ თანდათან სულ უფრო "სრულყოფილი" და "ჰუმანური" ხდება? აი, ასე მსჯელობს დღეს ბევრი სრულიად პატიოსანი ადამიანი. იცის რა ეს ადამიანური სისუსტე – კერძოდ ის, რომ ადამიანები დაიღალნენ ომებისგან და მშვიდობა სწყურიათ – მრავალი პოლიტიკოსი და რელიგიური მოღვაწე მშვიდობისა და კეთილდღეობის ცნებებით სპეკულაციას ეწევა. დღეს არაერთი ქრისტიანიც კი ფიქრობს, რომ ის "მშვიდობა მთელ მსოფლიოში", "მშვიდობა მსოფლიოს", "მშვიდობა, შრომა, მაისი", "ხალხებს შორის მშვიდობა და მეგობრობა", ესოდენ ხშირად რომ გვესმოდა კომუნისტებისა და ეკუმენისტებისაგან, და ჩვენი ქრისტესმიერი "მშვიდობა ყოველთა", ჩვენი ლოცვები "მშვიდობისათვის ყოვლისა სოფლისა" და "ყოველთა ერთობისათთვის" – თითქოს ეს ერთი და იგივე მოლოდინია და ერთია თავისი არსით. ბევრს ისიც ჰგონია, რომ დღევანდელი "პროგრესული მსოფლიოს" იდეალები, მისი ჰუმანისტური სულისკვეთება და მიზნები, ასევე "სულიერი" ძიებები და მისწრაფებები არაფრით განსხვავდება ქრისტიანების – ეკლესიის შვილების იმედებისა და მიზნებისაგან, რომ ესაა ორი სრულიად შეთანხმებული ნაკადი კაცობრიობის უმაღლესი ზნეობრივი, სულიერი და გონებრივი მოღვაწეობისა, რომლებიც სულ უფრო უახლოვდებიან ერთმანეთს, საბოლოოდ კი ღვიძლი ძმებივით შეხვდებიან და შეერთდებიან. მაგრამ ეს ორი მშვიდობა – ამა სოფლისეული და ქრისტიანული – სულ საპირისპირო ცნებებია თავთავისი აზრითაც და მნიშვნელობითაც! თქვა უფალმა: "მშვიდობასა ჩემსა მიგცემ თქუენ, არა ვითარ სოფელმან მისცის, მე მიგცემ თქუენ" (იოანე, 14, 27). კიდევ: "ეგრე ჰგონებთ, ვითარმედ მშვიდობისა მოვედ მიფენად ქუეყანისა? არა, გეტყვი თქუენ, არამედ განყოფად" (ლუკა, 12, 53). "ნუ ჰგონებთ, ვითარმედ მოვედ მე მიფენად მშვიდობისა ქუეყანასა ზედა. არა მოვედ მიფენად მშვიდობისა, არამედ მახვილისა. რამეთუ მოვედ განყოფად კაცისა მამისაგან თვისისა და ასული დედისაგან თივისისა და სძალი დედამთილისაგან თვისისა. და მტერ იყვნენ კაცისა სახლეულნი თვისნი. რომელსა უყუარდეს მამაჲ ანუ დედაჲ უფროის ჩემსა, არა არს იგი ჩემდა ღირს, და რომელსა უყუარდეს ძე ანუ ასული უფროის ჩემსა, იგი არა არს ჩემდა ღირს" (მათე, 10, 34–37). "ამას გეტყოდე თქვენ, რაითა ჩემ თანა მშვიდობა გაქუნდეს. სოფელსა ამას ჭირი გაქუს, არამედ ნუ გეშინინ, რამეთუ მე მიძლევიეს სოფელსა" (იოანე, 16, 40). ამა სოფლისეული "მშვიდობა" განურჩევლად ყველა ადამიანის შეერთებასა და დაძმობილებას გულისმობს – მაშ, რომელ განყოფაზე ლაპარაკობს უფალი? რა შუაშია მახვილი? რატომ არიან კაცის "სახლეულნი" (ოჯახის წევრები) მისივე მტრები? მაშინ "ქრისტესმიერი მშვიდობა" რაღას ნიშნავს? ანდა რა ვუყოთ "მშვიდობა ყოველთა"–ს? პასუხი ამ კითხვაზე ერთობ მნიშვნელოვანია!

  ქრისტეს მშვიდობა არის იმ მშვიდობის დამყარება ადამიანისა ღმერთთან, რომელიც შესაძლებელი გახდა კაცობრიობის გამოსყიდვით უფლის ჯვარცმის, ჯვარზე ღმერთკაცის ვნებისა და სიკვდილის მეშვეობით, ქრისტეს წმიდა აღდგომით, მორწმუნის მიერ თავისი ჯვარის ტარებით ჯვარცმული და აღდგომილი მაცხოვრის კვალდაკვალ, ანუ სარწმუნოებისა და ქრისტესმიერი ცხოვრების, ეკლესიის საიდუმლოებებთან ზიარების გზით. როგორც მოციქული ამბობს: "აწ უკუე განმართლებულ ვართ სარწმუნოებითა, და მშვიდობაჲ გუაქუს ღმრთისა მიმართ უფლისა ჩუენისა მიერ იესო ქრისტესა, რომლისაგანცა მოხუედით სარწმუნოებითა მადლსა მას, რომლითაცა ვდგათ" (რომ. 5, 1–2). "და მშვიდობამან ღმრთისამან, რომელი ჰმატს ყოველთა გონებათა, შეზღუდენინ გულნი თქუენნი და გონებანი თქუენნი ქრისტე იესოს მიერ" (ფილიპ. 4, 7). მაგრამ ქრისტესადმი შედგომა, ქრისტეს ჯვარის ტვირთვა პირველ ყოვლისა ჩვენი ძველი კაცის, ვნებიანი, ცოდვილი ნების უარყოფად უნდა გვესმოდეს. ქრისტეს სწავლება, მისი ყოვლადწმიდა მცნებები უფლის ჭეშმარიტი მოწაფისათვის იქცევა ჯვარად, რომელზეც იგი ყოველდღიურად ჯვარს–აცვამს თავის ძველ კაცს მისი ვნებებითა და გულისთქმებით. იმისათვის, რომ მხრებით ჯვარი იტვირთო, "პირველ ყოვლისა საჭიროა, რომ საკუთარი სიმართლე უბოროტეს სიცრუედ შერაცხო ღმრთის წინაშე, საკუთარი გონიერება – სრულ უგუნურებად, დაბოლოს, მთლიანად მიენდო ღმერთს, განუწყვეტლივ შეისწავლო სახარების მცნებები და უარყო საკუთარი ნება" (ეპ. ეგნატე, ტ. 1. "ჯვარი კაცისა და ჯვარი ქრისტესი").

   "რომელსა ჰნებავს შემოდგომად ჩემდა, უარყავნ თავი თვისი და აღიღენ ჯუარი თვისი და შემომიდეგინ მე" (მათე, 16, 24). სწორედ ჯვარისა და საკუთარი ნების უარყოფის გზით ეზიარება ქრისტიანი ქრისტეს, მასში პოულობს სრულ შერიგებას ღმერთთან და ყოველივე ქმნილთან. ქრისტესმიერი გამოხსნის გარეშე არ არსებობს მშვიდობა, ადამიანი ჯერ კიდევ წყევლის ქვეშ, მარადიული სიკვდილის ტყვეობაშია, მთელი სოფელი მისი მტერია და თვითონ – სოფლისა. და არა მხოლოდ ყოველივე გარეგანი უპირისპირდება და ურღვევს მშვიდობას, არამედ მთელი მისი შინაგანი შედგენილობა აშლილია, აქაც ბრძოლა, შფოთი და ცვალებადობა სუფევს. მაკარი დიდი ამბობს: "ამა სოფლის შვილნი ჰგვანან ფქვილს, წუთისოფლის საცერში ჩაყრილს, ნიადაგ ცვალებად გულისსიტყვებსა და მრავალფერ გულისთქმებს შორის რომ იცრებიან. ნივთიერისთვის ზრუნვით ამღვრევს მათ გულს მცრელი – სატანა და ამა სოფლის საცერში ცრის კაცთა ცოდვილ მოდგმას. მას შემდეგ, რაც ადამი გარდახდა მცნებას და ეშმაკს დაემონა, ბოროტი სული გულისსიტყვათა დაუცხრომელი ბრძოლით, ათასი საცთურით აშფოთებს ადამიანებს. როგორც ფქვილი ტრიალებს და განუწყვეტლივ ბრუნავს საცერში, ისე აბრუნებს ეშმაკი ყოველ კაცს ამა სოფლის საქმეებში, შფოთსა და ზრუნვას შეაპყრობს მის სულს, ამსოფლიურ ურთიერთობებში ხლართავს და ბილწსა და ამაო გულისთქმებს უღვიძებს ადამის მთელ მოდგმას" (ფსევდომაკარის თხზულებათა ქართული ვერსია, სწავლანი, თ. 4, 1982, გვ. 240). მამები გვასწავლიან: "შეურიგდი ღმერთს და შეგირიგდება ცა და ქვეყანა".

   სწორედ ეს არის თანამედროვე ადამიანის შეცდომა: იგი ღმერთთან შერიგების გარეშე (რომელიც მხოლოდ ქრისტეს მიერ და მართლმადიდებლობის წიაღშია შესაძლებელი) ცდილობს შეარიგოს წარწყმედის გზაზე დამდგარი, ღმერთისაგან განდგომილი სოფლის ყველა განყოფა და უთანხმოება. მართლაც, ქრისტეს "მშვიდობა ყოველთა"–ს ნამდვილად ყველას სთავაზობენ, მაგრამ მას ყველა როდი იტევს, ყველას როდი სურს მის მოსაპოვებლად შრომა. ქრისტეს მშვიდობა "ამა სოფლისაგან" განშორებას მოითხოვს: "არა უწყითა, რამეთუ სიყუარული სოფლისა ამის მტერობა არს ღმრთისა? აწ უკუე რომელსა უნდეს მეგობარ ყოფად ამის სოფლისა, მტერად ღმერთსა აღუდგების" (მარკოზი, 4, 4). სოფლისაგან განშორება გულისხმობს ცოდვის, ყოველივე ცოდვილისაგან, ცოდვით სნეული და შეუნა-ნებელი ადამიანებისაგან განშორებას, ეს კი უსათუოდ გამოიწვევს "მშვიდობიანი" ურთიერთობების დასრულებას – განყოფას, ბრძოლას, უთანხმოებას. იმის მცდელობა, რომ მშვიდობა დედამიწაზე ამ განყოფის, ამ ბრძოლისათვის გვერდის ავლით მოვიპოვოთ, ნიშნავს თვალი ავარიდოთ ცოდვისა და სათნოების დაპირისპირებას, უგულებელვყოთ ღმრთის მცნებები, ხელი შევუწყოთ უზნეობასა და ყოველგვარ სულიერ ბიწიერებას, ათასგვარ ვნებებს. 

   მაგრამ წმიდა წერილი სასტიკად ამხილებს ამგვარ "მშვიდობისმყოფელობას": "რამეთუ განვირთხამ ხელსა ჩემსა დამკვიდრებულთა ზედა ამის ქუეყანისათა, – იტყვის უფალი. რამეთუ მცირითგან მათით ვიდრე დიდამდე, ყოველთა აღასრულნეს უსჯულონი, მღდელითგან და ვიდრე ცრუწინასწარმეტყუელამდე, ყოველთა ქმნეს ტყუილი. და ჰკურნებდეს შემუსრვილებასა ასულისა ერისა ჩემისასა, შეურაცხმყოფნი და მეტყუელნი: მშვიდობაჲ, მშვიდობაჲ! და სადა არს მშვიდობაჲ? სირცხვილეულ იქმნეს, რამეთუ მოაკლდეს, და არცა, ვითარ სირცხვილეულთა, შეიკდიმეს და უპატივოებაჲ მათი ვერ აგრძნეს. ამისთვის დაეცნენ დაცემულობასა შინა მათსა და ჟამსა შინა მოხედვისა მათისასა მოუძლურდენ, თქუა უფალმან" (იერ. 6, 12–13).

   სულ უფრო ბოროტი და უკეთური ჟამი დგება, ტკბილი და მაცთური სიტყვები სულ უფრო "თაფლმწთოლვარე" ხდება, ხოლო "გესლი ასპიტთაჲ ბაგეთა მათთა" – სასიკვდილო, მგლები სულ უფრო ხშირად იმოსებიან ცხვრის ქურქში. ტყუილი თანდათან იზრდება, ძლიერდება, ღრმავდება და სიმართლის ნიღაბს ირგებს. მხურვალე სარწმუნოება ნელთბილი ხდება, მაგრამ ჩვენ მას ისე შევეჩვიეთ, "მგზნებარე სიყვარულადაც" კი გვეჩვენება. და ვერც კი ვხვდებით, რომ ვართ "უბადრუკ და საწყალობელ, გლახაკ და ბრმა და შიშუელ" (გამოცხ. 3, 17).

    მაშ, რა ვქნათ?

   ამ კითხვაზე თვით უფალი გვპასუხობს: "განგაზრახებ (გირჩევ) შენ, რაჲთა იყიდო ჩემგან ოქროჲ გამოხურვებული ცეცხლითა, რაჲთა შეიმოსო, და არა გამოცხადნეს სირცხვილი სიშიშვლისა შენისა, და საოლავი (ზეთი), რაჲთა იოლნე თუალნი შენნი და ჰხედვიდე. მე რომელნიცა მიყუარდენ, ვამხილებ და ვასწავებ. ეშურებოდე უკუე და შეინანე. აჰა ესერა ვდგა კარსა ზედა და ვჰრეკ. უკუეთუ ვინ ისმინოს ხმისა ჩემისა და განაღოს კარი, და შევიდე და ვჭამო მის თანა სერი, და მან – ჩემ თანა. რომელმან სძლოს, მივსცე მას დაჯდომაჲ ჩემ თანა საყდარსა ჩემსა, ვითარცა–იგი მე ვსძლიე და დავჯედ მამისა ჩემისა თანა საყდარსა მისაა. რომელსა ჰქონან ყურნი, ისმინენ, რასა ეტყვის სული ეკლესიათა" (გამოცხ. 3, 18–22).

არქიმანდრიტი ლაზარე (აბაშიძე) 

Xareba.net - ის რედაქცია