რას ნიშნავს შობა „ევროპულად“?

 

   25 დეკემბერს ევროპის დიდი ნაწილი შობას აღნიშნავს. არ ვაპირებ კალენდრის სიზუსტისა და მართებულობის შესახებ საუბარს, ეს არც პირველხარისხოვანი თემაა და არც გახლავართ ამ საკითხში კომპეტენტური. დავუტოვოთ ეს პრობლემა ეორტოლოგებსა და ლიტურგიკოსებს. მე მინდა ვისაუბრო „ევროპული შობის" შინაარსობრივ მხარეზე.

   რას ნიშნავს „შობა ევროპულად"? პირველ რიგში – შეხვედრის სიხარულს, ხელდამშვენებულობას, ხალხმრავლობას. ოღონდ შეხვედრის სიხარულს არა ადამიანად მოსული ღმერთისადმი, არამედ – დიდი ხნის უნახავი ახლობლებისადმი, ხელდამშვენებულობას არა სანთლებითა და სეფისკვერებით, არამედ –პიროტექნიკითა და საჩუქრებით, ხალხმრავლობას არა ტაძრებში, არამედ – ბაზრებსა და სავაჭრო ცენტრებში. შობის დღესასწაულმა ევროპაში დიდი ხანია განიცადა „სეკულარიზაცია", ისევე როგორც ევროპულმა აზროვნებამ და საზოგადოებამ. თუ სეკულარული სახელმწიფო სიკეთეა (კარგი გაგებით სეკულარული სახელმწიფო თავად ეკლესიის ინტერესებში შედის), სეკულარული საზოგადოება კატასტროფაა, ამა სოფლის კულტია, მარადიულობისგან მოწყვეტაა. დიდი ხანია თავად ევროპელი მოაზროვნეები მათი თანამედროვე ევროპის შესახებ იყენებენ ტერმინს – „პოსტქრისტიანული ევროპა", ანუ ქრისტიანობის შემდგომი ევროპა. აზროვნების ისტორიაში ასევე გაჩნდა კულტურების მიზნისა და შინაარსის მიხედვით კლასიფიკაცია – ევდემონური, ანუ ამქვეყნიური ბედნიერებისკენ მიმსწრაფი და სოტერიოლოგიური, ანუ ხსნის, მარადიული ცხოვრებისათვის შემამზადებელი კულტურები. სულიერი სამყარო ნეიტრალიტეტს არ იცნობს, ამიტომ სადაც ღმერთისგან მოწყვეტა ხდება, იქ სხვა იკავებს მის ადგილს, შესაბამისად, დასავლელი მოაზროვნეების მხრიდან მივიღეთ კიდევ ერთი ტერმინი  – „ფაუსტური ევროპული კულტურა". 

   ევროპული კულტურის სოტერიოლოგიური ფუნქციის დაკარგვა ჯერ კიდევ აღორძინების ხანაში დაიწყო და წარმატებით „დაგვირგვინდა" ე. წ. განმანათლებლობის ეპოქაში. რა თქმა უნდა, ახალ თუ უახლეს, მოდერნის თუ პოსტმოდერნის პერიოდში იყვნენ ინდივიდუუმები და დღესაც არიან, რომლებიც მარადიული ღირებულებებით საზრდოობდნენ და საზრდოობენ (ბოლოს და ბოლოს პასკალი, კირკეგორი, ლუისი, ჩესტერტონი ევროპელები იყვნენ), თუმცა მთლიანობაში ევროპული კულტურის სულისკვეთება არასოტერიოლოგიურია. გასაგებია, რომ სეკულარულ საზოგადოებაში ცხოვრება უფრო იოლია, კომფორტულია, „თავაისუფლებაა" ღმერთისგან, რელიგიური წესებისგან, საკრამენტალურისგან, ხშირად სინდისისგანაც, თუმცა საქმე ასე მარტივად სულაც არ არის, რადგან აქ არსებობს მაინც ერთი მნიშვნელოვანი ფენომენი, ეს არის უეჭველი, უდავო, გარდაუვალი და ამ ქვეყნად ყველაზე რეალური რამ – სიკვდილის ფენომენი. საინტერესოა დიდი რუსი ფილოსოფოსის ვლადიმირ სოლოვიოვის (სოლოვიოვს ჰქონდა არამართლმადიდებლური ხედვები) შემთხვევა. ერთხელ მას კამათი მოუვიდა ცნობილ ლიბერალთან და „პროგრესისტთან", რომელიც დიდი ენთუზიაზმით ყვებოდა მომავალ ლიბერალურ საზოგადოებაზე, სადაც ყველა თანასწორი და თავისუფალი იქნებოდა, არ მოხდებოდა ადამიანის უფლებების დარღვევა, მოკლედ, დამყარდებოდა სამოთხე მიწაზე და ამავე მიწიდან ამოსულ ბალახს მგელი და კრავი ერთად მოძოვდა. გამოჩენილმა ფილოსოფოსმა დიდხანს უსმინა ლიბერალს და დაუსვა კითხვა, რომელიც ალბათ ჩვენ ქრისტიანებმა ხშირად უნდა დავუსვათ სეკულარისტებს: „ეს ყველაფერი კარგია, მაგრამ თქვენ შეგიძლიათ თქვათ, რომ სიკვდილის ფენომენი დაძლიეთ?" „პროგრესისტი" დაფიქრდა და გულწრფელად უპასუხა: „არა, ჩვენ სიკვდილის ფენომენი არ დაგვიძლევია". „მაშინ თქვენი მოძღვრება არ ყოფილა მნიშვნელოვანი" – უპასუხა დიდმა ფილოსოფოსმა. რა თქმა უნდა, ზემოთ ჩამოთვლილი ფასეულობები მნიშვნელოვანიც არის და ღირებულიც, თუმცა, ამასთანავე,  მეტაფიზიკური, ეგზისტენციალური გაგებით არც არის მნიშვნელოვანი (რასაც გულისხმობდა ცნობილი ფილოსოფოსი). აღნიშნულთან დაკავშირებით საინტერესო მაგალითი მოჰყავს არისტოტელეს. მის სახლთან ბინადრობდნენ მწერები, რომლებიც მუდმივად ფუსფუსებდნენ, აქტიურად ცხოვრობდნენ, თუმცა მათი სიცოცხლის ხანგრძლივობა იყო მხოლოდ რამდენიმე საათი, მაქსიმუმ დილიდან საღამომდე. დიდი ბერძენი ფილოსოფოსი სვამს რიტორიკულ კითხვას: განა სასაცილო არ იქნებოდა, რომ ჩვენ, ადამიანებს სერიოზულად მიგვეღო მათი ფუსფუსი, ასევე ტრაგედიად – ზოგიერთი მათგანის სიკვდილი, რომლებიც შუა დღემდე ან საღამომდე გარდაიცვალნენ? ასეთივე არასერიოზულია, ასე ვთქვათ ღმერთის გადმოსახედიდან, ხშირად ჩვენი რუტინული ფუსფუსი და ფილსტერული შემართება. გასაგებია, ადამიანებს გვიჭირს მარადიულობის გადმოსახედიდან მოვლენებისა და საგნების დანახვა, რადგან მარადიული არსებები არ ვართ, დროში ვართ შექმნილნი, თუმცა ვართ უკვდავნი და გვევალება ისტორიის პრიზმიდან მაინც დავინახოთ სინამდვილე. თუ ასე მოვიქცევით, განა ვერ შევამჩნევთ, რომ ჩვენი ამქვეყნიური სიცოცხლე მართლაც კოცონიდან ამოვარდნილი ერთი ნაპერწკალის გაელვებაა?

   ამ დიდი პრობლემის გადაწყვეტას ევროპული საზოგადოების ნაწილი ძალიან მარტივად და ეფექტურად ცდილობს, დაახლოებით ისე, როგორც ცნობილმა რუსმა მწერალმა ივ. ტურგენევმა მიგვითითა. ჟურნალისტის კითხვაზე თუ რას ფიქრობდა ის სიკვდილზე და ეშინოდა თუ არა მისი, ტურგენევმა უპასუხა, რომ  აქვს ამ პრობლემის გადაჭრის კარგი და მარტივი გზა – ის ცდილობს რომ საერთოდ არ იფიქროს ამ საკითხზე. თანამედროვე ევროპული საზოგადოება თითქოს ცდილობს სიკვდილი დაივიწყოს, უგულებელყოს, აინუნშიაც არ ჩააგდოს. დასავლეთში ძალიან განვითარებულია დამკრძალავი ბიუროების სისტემა, რომლის დახმარებით შესაძლებელია მიცვალებული სახლიდან რაც შეიძლება სწრაფად იქნას გატანილი, რაც შეიძლება მალე იქნას დავიწყებული. ეს მდგომარეობა ძალიან კარგად აქვს აღწერილი ალბერ კამიუს თავის „უცხოში", რომლის მთავარი გმირი უცრემლოდ დაემშვიდობება დედას, მალევე კი თავის „მეგობარ" გოგონასთან ერთად კომედიური ფილმის საყურებლად მიდის და „სიყვარულით" კავდება მასთან.   

   ამ ქვეყნად ყველაფერს აქვს თავისი მიზეზები და წანამძღვრები და ძალიან საინტერესოა, თუ როგორ მივიდა ევროპული საზოგადოება ამგვარ სეკულარიზმამდე. საკითხი მრავალწახნაგოვანია, ღრმა ანალიზს მოითხოვს და ჩემი ცალკე მსჯელობის საგანი შეიძლება გახდეს, თუმცა აქ ამ საკითხს მოკლედ მაინც შევეხები. ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნეში დიდი დანიელი ფილოსოფოსი სორენ კირკეგორი საყვედურობდა პროტესტანტულ ეკლესიას ქრისტიანობის გაამქვეყნიურობის  და მასში ობივატელურ–ბიურგერული სულის შეტანის გამო. საუკეთესოდ ეს პრობლემა ჰერმან ჰესემ  „ტრამალის მგელში" წარმოაჩინა, სადაც დაახასიათა ბიურგერული საზოგადოება, როგორც საშუალო მასა მეძავებსა და წმინდანებს შორის. ჰერბერტ მარკუზემ კი ამ საზოგადოების წევრს „ერთგანზომილებიანი კაცი" უწოდა. ჩემი აზრით, ამ პრობლემის მიზეზები გაცილებით ადრე, რეფორმაციის ხანაში უნდა ვეძებოთ. პროტესტანტული ეკლესიების დამაარსებლები გამოხატავდნენ რა ახალი სოციალური ფენის, ბურჟუაზიის ინტერესებს, ცდილობდნენ ბიბლიის სათავისო ინტერპრეტაციას. პროტესტანტიზმის პიონერი მარტინ ლუთერი უფრო შორსაც წავიდა და არათუ ბიბლიის საკუთარი ინტერპრეტაციების მთელი ციკლი შემოგვთავაზა, არამედ საკუთარი „სიმართლის" გასატარებლად წმინდა წერილის ხელ ყოფასაც კი არ მოერიდა.  ქრისტიანობა დაზიანებული ბუნების გამო ადამიანისგან გარკვეულ ასკეტურ ღვაწლს მოითხოვს (უნდა აღინიშნოს ასკეზის აუცილებლობას ხედავს ყველა ტრადიციული რელიგია და პრაქტიკული ფილოსოფია), რაც არ შეესატყვისებოდა მომგებიანობის პრინციპზე და კომფორტაბელიზმზე აგებულ ბიურგერულ ცნობიერებას. ეს პრობლემაც ლუთერმა მარტივად „გადაწყვიტა" –  მან წმ. იაკობ მოციქულის ცნობილი სიტყვები: „სარწმუნოება საქმის გარეშე მკვდარია" (იაკ. 2,26), მის მიერვე თარგმნილ გერმანულ ბიბლიაში საერთოდ არ შეიტანა. ეს ფაქტი ნათლად მეტყველებს დაარსებისთანავე პროტესტანტული აზროვნების სუბიექტივისტურ, რელატივისტურ ხასიათზე, სადაც აქცენტი კეთდება ინდივიდზე და ინდივიდუალურზე და არა პიროვნებასა და პიროვნულობაზე. შედეგიც სახეზეა, ადამიანმა უნდა ეძებოს არა აბსოლუტური ჭეშმარიტება, არამედ შექმნას „საკუთარი სიმართლე" და ყველა ღონე იხმაროს საკუთარ ცხოვრებაში მის წარმატებით გატარებაზე. საკუთარი სიმართლე კი საკუთარი სურვილებიდან და მისწრაფებებიდან გამომდინარეობს და შესაბამისად, ადამიანის მიზანია საკუთარი თავისთვის კომფორტაბელური გარემოს შექმნა, წარმატება ბიზნესსა და კარიერაში, ხოლო ცხონებას რაც შეეხება, აქაც მარტივად „წყდება" ყველაფერი – იწამე იესო როგორც მხსნელი და გადარჩები.  ბიურგერულ–მენეჯერულმა აზროვნებამ იქამდე მიიყვანა პროტესტანტული სამყარო, რომ მათი საკრებულოების წევრობისთვის დაწესდა ფიქსირებული გადასახადი და ზოგიერთი დენომინაციის საკულტო შენობაში შესვლისას კი მლოცველმა, ვითარცა მუზეუმში  თანხა უნდა გადაიხადოს (მაგ. ასეა ანგლიკანურ ეკლესიაში).  მიდგომა  გასაგებია, მიღებული სერვისებისთვის უნდა მოხდეს ანაზღაურება. 

   მიუხედავად იმისა, რომ კათოლიკური ეკლესია ცეცხლითა (ინკვიზიცია) და მახვილით (ტორკვემადა, რელიგიური ომები) იბრძოდა სეკულარიზაციის წინააღმდეგ, მას მაინც არანაკლები „დამსახურება" მიუძღვის მის გაძლიერებაში. ჯერ ერთი, ამ ბრძოლაში არაქრისტიანული და არაადამიანური მეთოდების გამოყენების გამო მას დღემდე სეკულარულ და ლიბერალურ სამყაროსადმი მუდმივი რევერანსების გაკეთება უწევს და, მეორეც, კულტურისა და შესაბამისად საზოგადოების გამიწიერებისკენ პირველი ნაბიჯები სწორედ მის წიაღში გადაიდგა. განა კათოლიციზმის მთავარი საკათედრო ტაძარი არ მოხატა მიქელანჯელომ 300–მდე შიშველი ფიგურით, რომელიც პაპ პავლე მესამის ცერემონმაისტერმა ბიაჯო დი ჩეზეპამ საზოგადოებრივ აბანოს შეადარა. თუმცა ეს იყო შორეული აღორძინების ხანაში, თანამედროვე ეპოქაში კი კათოლიკურმა ეკლესიამ ამ კუთხით კიდევ უფრო დიდი ნაბიჯები „გადადგა წინ". რამდენიმე წლის წინ ვატიკანში ირანის პრეზიდენტის ვიზიტის დროს პაპის რეზიდენციაში მდგარ ადამიანის შიშველი ფიგურების ქანდაკებებს ტილოები გადააფარეს, რათა მათ ირანის პრეზიდენტის რელიგიური გრძნობების შეურაცხყოფა არ გამოეწვიათ. ყურადღება მიაქციეთ, ეს მოხდა კათოლიკური ეკლესიის მეთაურის, ანუ უმაღლესი სასულიერო იერარქის რეზიდენციაში პოლიტიკოსის, ანუ საერო პირის ვიზიტისას. არის რაღაც ლოგიკა იმაში, რომ, სამწუხაროდ, დღეს ევროპაში ქრისტიანობიდან ისლამზე გადამსვლელთა რიცხვი გაცილებით მეტია, ვიდრე – პირუკუ. 

   ბოლო პერიოდში კათოლიკურ ეკლესიაში ღრმად შეაღწია ლიბერალურმა სულისკვეთებამ, რაც კარგად აისახა  მოქმედი პაპის ფრანცისკის მოღვაწეობაზე. უნდა ითქვას, რომ ლიბერალიზმმა, ისევე როგორც სხვა მრავალმა ტერმინმა დროთა განმავლობაში გარკვეული დევალვაცია განიცადა (განსაკუთრებით ჩვენში, ქართველი ლიბერალების დიდი დამსახურებით). მავანნი ძველი დროის ლიბერალიზმისგან რომ გამიჯნონ თანამედროვე ლიბერალიზმის აღსანიშნავად ხშირად იყენებენ ტერმინებს – „ნეო", „ფსევდო", „ცრუ" თუ „აგრესიული" ლიბერალიზმი, ხოლო მათ ადეპტების მიმართ – ლიბერასტებს. საინტერესოა  მე-20 საუკუნის უდიდესი წმინდანის და ღვთისმეტყველის ნიკოლოზ სერბის მაგალითი. როდესაც დახაუს საკონცენტრაციო ბანაკში იმყოფებოდა, მას ფაშისტების მხრიდან შელახული ჰქონდა ყველა ინდივიდუალური უფლება –  ჩამორთმეული ჰქონდა კერძო საკუთრება, შეზღუდული ჰქონდა სიტყვის, გამოხატვის, შემოქმედების და ასევე, როგორც სასულიერო პირს, რელიგიური აღმსარებლობის თავისუფლება. მიუხედავად ამისა, დიდი წმინდანი მოგვიანებით ამბობდა, რომ რას არ გაიღებდა იმისათვის, რომ ერთი საათით მაინც დაბრუნებოდა იმ სულიერ მდგომარეობას, რომელიც დახაუს საკონცენტრაციო ბანაკში ჰქონდა. დიდი მღვდელმთავარი განსაცდელის ჟამს  განსაკუთრებულ სიახლოვეს გრძნობდა ღმერთის, ანუ თავად სიყვარულის, სიცოცხლის, ბედნიერების წყაროსი, და წმ. პავლე მოციქულის სიტყვებისამებრ მისი ძალა უძლურებასა შინა სრულქმნილი იყო. ეს ნიშნავს, რომ წმ. ნიკოლოზი იყო ღვთის სასუფეველში, რადგან სასუფეველი პირველ რიგში არის არა ადგილი, არამედ სულის მდგომარეობა, როგორც ამას თავად უფალი გვეუბნება, რომ სასუფეველი ჩვენს გულში ვეძებოთ. უფლებებდაცულებსა თუ უფლებებდარღვეულებს  ხომ მაინც მოგვიწევს მარადიულობასთან შეხვედრა, ამიტომ მოვემზადოთ 7 იანვარს შობის დღესასწაულის შესახვედრად, როდესაც ცა და მიწა ერთდება, როდესაც მარადიულობა ზეიმობს, რადგან შობა არ არის მხოლოდ ბეთლემში აღსრულებული ერთჯერადი აქტი, არამედ მარადიულობაში აღსრულებული მისტერია. 

თსუ–ს ქრისტიანობის ისტორიის სამაგისტრო პროგრამის კურსდამთავრებული, საპატრიარქოს უნივერსიტეტის დოქტორანტი ლაშა დოხნაძე 

Xareba.net - ის რედაქცია