აღდგომა ჯვარცმის გარეშე ანუ ეკუმენიზმი (ნაწილი III) - არქიმანდრიტი ლაზარე (აბაშიძე)

 

 

 

 

   ყველა ამ სამი ბოროტების ფესვი ისაა, რომ კაცი ჩამყაყდა თავის ამპარტავნებაში, ეგოიზმში, თავდაჯერებაში - აქედანვე მოდის „მართლმადიდებლობის" თანამედროვე მქადაგებელთა კატეგორიუ-ლობა. ადამიანი, რომელმაც იცის თავისი ცოდვა, თავისი სისუსტე და ადამიანი, რომელმაც ეს არ იცის, გარეგნულად ერთნაირად მორწმუნე და მართლმადიდებელი შეიძლება გვეჩვენოს, მათ შეიძლება ერთნაირად იცოდნენ ჩვენი სარწმუნოების ძირითადი ჭეშმარიტებები და ერთნაირად სწორადაც მსჯელობდნენ, მაგრამ სულიერ ასპექტში ეს ორი ადამიანი სრულიად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. იმის ცხოვრება, ვინც თავისი გულის სიღრმეში ვნებების ჩანასახს ხედავს, მთლიანად თავის თავშია ჩაბრუნებული, მის აზრთა წყობა სინანულითაა განმსჭვალული, ქცევა - თავდაჭერილი და მოკრ-ძალებული. იგი საკუთარი კეთროვანი სულისთვის, თავისი ცოდვების მიტევების მიღებისთვის ლოცულობს; როდესაც სხვისთვის ლოცვას სთხოვენ, ძალიან უჭირს, ოფლად იღვრება - ურჩევნია ყველას თავი დაანებოს და საკუთარ სულს მიხედოს. ასეთი კაცისთვის არ დაგჭირდებათ იმის ახსნა, თუ რა არის სულიერი ცხოვრება, რომელი შინაგანი საქმეა მთავარი, „მის წინაშეა მისივე სული, ცოდვით მომკვდარი - გლოვის გარდა სხვა რამ უნდა არგოს?" ადამიანი, რომელიც ვერ ხედავს თავის ცოდვას, უცნაურ ზეშთაგონებას განიცდის, იგი რაღაცით მთვრალს წააგავს. რა უნდა ქნას? განსაკუთრებული გარეგნული ცოდვები თითქოს რა აქვს, შინაგანს კი ვერ ხედავს, და რომც ხედავდეს, მერე რა? „ღმერთი ხომ მოწყალეა, მიუტევებს - ყველანი ცოდვილები ვრთ!" არ ესმის კაცს, რისი გამოსწორება მართებს თავის თავში, ამიტომ გარეთ მიიწევს. მთელი მისი მოღვაწეობა გარეთ მიმდინარეობს, მუდმივად „სინათლესა" და „სიკეთეს" აფრქვევს, მოწყალებას, სხვებისთვის ლოცვას მისთვის დიდი „სიხარული" მოაქვს. მოკლედ, ნამდვილი „წმინდანია!" თანაც რა მომგებიანად გამოირჩევა იგი სხვა, მონანული ქრისტიანისგან! მაგრამ სინამდვილეში აქ საშინელი ხიბლი იმალება. არადა, რა ძნელია ამ ტყუილის აღმოჩენა! ამისთვის აუცილებელია ჭეშმარიტად სულიერი ხედვა - იგი დაგვანახებდა, რომ გულში ქრისტეს ნაცვლად ამპარტავნებისა და ეგოიზმის კერპი იდგა და ყოველგვარ სიკეთეს თავის თავს მიაკუთვნებდა. ძალიან მნიშვნელოვანია იმის გაგება, რომ „საკუთარი ცოდვის ხედვა" ცოდვების გონებისმიერი ცოდნა კი არ არის, არამედ სინანულის სული, მკაცრი მოთხოვნილობა საკუთარი თავის მიმართ, საკუთარ თავში მზაკვრობის, ფარისევლობის, თვალთ-მაქცობის, კაცთმოთნეობის, არტისტიზმის, ყოველგვარი ტყუილის და არამარტო აშკარად ცოდვილი სურვილების სიძულვილი. საკუთარი ცოდვის ხედვა არის ნიჭი ღმრთისა, პირველი ნიჭი, რომელსაც სული წმიდა აძლევს იმას, ვინც გულწრფელად ეძიებს ღმერთს. საკუთარი ცოდვის ხედვა ბადებს შემუვრილ სულს, არ აძლევს კაცს საკუთარ თავზე მაღალი წარმოდგენის შექმნის უფლებას, აფხიზლებს და ყურადღებას შინაგანისაკენ მიმართავს. ვისაც თავისი ცოდვა არ დაუნახავს, იმას სულიერი ცხოვრება ჯერ კიდევ არ დაუწყია. ასეთი კაცის რჩევაც კი მკვდარია - იგი ოცნებებიდან, სიზმრების სამყაროდან მოდის, მისი სიტყვები ლოზუნგებია, ქცევა კი - მსახიობობა; მისი ცოდნა სულიერი ცხოვრების შესახებ დილეტანტობაა, ქადაგება - მწიგნობრული, არაფრისმთქმელი აბდაუბდა. მისი ენერგიულობა საღმრთო შურით კი არ არის აღძრული, არამედ ამა სოფლისეული მოღვაწეობის წყურვილით; „თავგანწირვა" - არა იმის სურვილით, რომ „წარიწყმიდოს სული თვისი" ქრისტესმიერი ცხონებისათვის, არამედ პირიქით, იმის სურვილით, რომ გააცოცხლოს იგი და ქრისტეში სიკვდილს გადაურჩეს. ასეთი კაცი ქრისტეს ჯვარს კი არ ეზიდება, ჯვარით ხელში დადის და თავს იწონებს მისით, ატყუებს საკუთარ თავსაც და სხვებსაც. გავიხსენოთ ბერი, რომელსაც მთელი ქალაქი წმინდანად თვლიდა, თავის სულიერ მოძღვრად მიიჩნევდა და უნუგეშოდ დასტიროდა, მაგრამ სხვა, მართლაც წმინდა ბერს გამოეცხადა, რომ მომაკვდავს სინამდვილეში არც ერთი წუთით არ შეუწყნარებია ქრისტე თავის გულში. წმ. პეტრე დამასკელი განმარ-ტავს, რომ ბერის ამპარტავნება, საკუთარ თავზე მაღალი წარმოდგენა არ უშვებდა უფალს მის გულში.

   სწორედ საკუთარი ცოდვილობის არცოდნიდან, სულიერი სნეულ-ების მიმდინარეობისა და მისი განკურნების გზების დაუნახვე-ლობიდან, თავდაჯერებიდან, საკუთარი სიკეთისა და ძალების გადაჭარბებული შეფასებიდან იშვება დოგმატებისადმი ცივი და აგდებული დამოკიდებულება. „როდესაც ადამიანი მხოლოდ ზნეობრივ-ასკეტური საკითხებითა და განცდებითაა დაინტერესე-ბული, დოგმატები კი შორს დგანან მისი სულისაგან, არ არიან დაკავშირებულნი მის ცხოვრებასთან, უნებლიეთ ფიქრობს: „რაში გვჭირდება დოგმატები? რა განსხვავებაა რელიგიებს შორის? თუკი ეს განსხვავება არსებობს და თანაც სწორედ დოგმატების სფეროში, მაშინ რა პრაქტიკული ცხოვრებისეული დანიშნულება აქვთ მათ?" მაგრამ აი, სულიერ ცხოვრებაში დგება მომენტი, როდესაც ადამიანს ეჭვი ეპარება, რომ საკუთარი ძალების ამარა შეძლებს ზნეობრივად იცხოვროს და უნებლიეთ ზებუნებრივ შეწევნას - ღმერთს მიმართავს. სწორედ მაშინ მჟღავნდება დოგმატების უდიდესი და, შეიძლება ითქვას, ერთადერთი მნიშვნელოვანი ღირებულება" - წერს მიტროპოლიტი ბენიამინი. აი, საიდან იშვა დღევანდელი საშიში ტენდენცია ადოგმატიზმისა, რომელიც უფრო ხშირად პირდაპირ საღმრთო დოგმატების ჭეშმარიტებას კი არ უარყოფს, არამედ „მხოლოდ და მხოლოდ" დოგმატების კარგად ცოდნის აუცილებ-ლობას ზნეობრივი, სულიერი ქრისტიანული ცხოვრებისათვის. ამგვარი მიდგომა დოგმატებს რაღაც განყენებულ, რეალური ცხოვრებისაგან მოწყვეტილ სფეროდ სახავს, აუფასურებს მათ, პრაქტიკულად უსარგებლოდ მიიჩნევს და უარყოფს დოგმატებსა და მცნებებს შორის მჭიდრო კავშირის არსებობას. მაგრამ მოდი, კვლავ იმავე მამას დავესესხოთ: „როდესაც ადამიანს ეჭვი ეპარება, რომ საკუთარი ძალების ამარა შეძლებს ცხონების მოპოვებას... უცებ ირკვევა, რომ „დოგმატები" სრულიადაც არ ყოფილან მხოლოდ „ჭეშმარიტებები", ანუ განყენებული იდეები, ცარიელი ცოდნა, მარტოდენ გონებით რწმენის, გულგრილი აღიარების საგანი ანდა მოძღვრება. პირიქით, სწორედ მათშია ყველაზე ნამდვილი ცხოვრება ან, უკეთ რომ ვთქვათ, ისინი წარმოადგენენ სულის ჭეშმარიტი ცხოვრების არსს და მხოლოდ მათ ეფუძვნება, მათგან იღებს ძალას ე.წ. ზნეობრივი ცხოვრება, ჩვენი გამართული ქცევა... სულის ცხოვრება მდგომარეობს იმ საღმრთო ცხოვრებასთან ზიარებაში, რომლებზეც დოგმატები განყენებულად მსჯელობენ... მაშინ დოგმატები ცენტ-რალურ მნიშვნელობას იძენენ, ხოლო „ზნეობრივი საკითხები" წარმოებულნი, დაქვემდებარებულნი, მეორეხარისხოვანნი აღმოჩნდე-ბიან... როდესაც სული ამას გამოცდილებით შეიტყობს, იგი ზებუნებრივ-ასკეტური საკითხებისადმი ინტერესიდან „დოგმატებით ცხოვრებაზე" გადადის და ისინი მისთვის ყველაზე ძვირფასნი ხდებიან. და მაშინ ადამიანი დოგმატებს უკვე გულით უდგება და არა გონებით, ანუ, მოკლედ რომ ვთქვათ, უბრალო ცოდნა ზიარებად იქცევა. ეს ზიარება, ანუ შინაგანი შეერთება იძლევა სწორედ ჭეშმარიტ ცოდნას. ასეთ დროს სარწმუნოების სიმბოლო უკვე გულგრილი „ცოდნა" კი აღარ იქნება, არამედ ცოცხალი „აღიარება", ღმერთთან შინაგანი ერთობის ანუ გულითადი სიყვარულის მხურვალე მოწმობა. და მაშინ ეს ერთი შეხედვით ცივი დოგმატური ჭეშმარიტებები უეცრად შინაგანი ცეცხლით ნათდება და ყველა სხვა საშუალებაზე მეტად ათბობს სულს. სიყვარულით ანთებულ სარწმუნოებას ღმერთი საკუთარი თავის გამოცხადებით პასუხობს, მისი სახელის მოხმობას - მასში დამკვიდრებით".

   „აუცილებლია გავიგოთ, რომ მართლმადიდებლობა განყენებული სწავლება როდია ღმერთისა და ადამიანის შესახებ, ესაა ნამდვილი, ღმერთისმიერი ცხოვრება, ანუ მუდმივი, ცხოველი, ქმედითი ერთიანობა ღმერთთან. არც ერთ სხვა რელიგიას წარმოდგენაც კი არა აქვს იმ ნამდვილ მისტიურ გამოცდილებაზე, რომელსაც მართლმა-დიდებლობა ფლობს. სწორედ იმიტომაც გვწამს ჩვენი დოგმატების სიწმინდე, რომ ყველა ისინი პირდაპირი ასახვა და აღბეჭდვაა სიტყვის დონეზე იმისა, რაც ადამიანებს მისტიური გამოცდილებით ემცნო. ეკლესიის ღმრთისმეტყველება, ანუ ჩვენი სარწმუნოების დოგმატები იმის გადმოცემაა, რაც ჭეშმარიტმა ქრისტიანებმა გამოცდილებით შეიტყვეს. ესაა ის ღმრთივგამოცხადებული ჭეშმარიტებები, რომელთა გაგებაც საკუთარი გამოცდილებით ყოველ ჩვენგანს ძალუძს. მაგრამ ქრისტიანული ღმრთისმეტყველება არის მხოლოდ საშუალება, ცოდნის რაღაც ერთობლიობა, რომელიც უნდა ემსახურებოდეს ერთ, ყოველგვარ მეცნიერებას აღმატებულ მიზანს, ეს მიზანი კი ღმერთთან ზიარება ანუ განღმრთობაა. ამგვარად: ქრისტიანულ თეორიას სავსებით პრაქტიკული მნიშვნელობა აქვს და, რაც უფრო მისტიურია ეს თეორია, რაც უფრო უშუალოდ არის მიმართული თავისი უმაღლესი მიზნისკენ - ღმერთთან შეერთებისკენ - მით უფრო „პრაქტიკულია" იგი. ეკლესიის მოძღვრება ძალიან მჭიდროდ არის დაკავშირებული შინაგან გამოცდილებასთან, რომელიც სხვადასხვა ზომით ეძლევა მორწმუნეს. „მთელი ის მძიმე ბრძოლა დოგ-მატებისთვის, რომელსაც საუკუნეთა მანძილზე ეწეოდა ეკლესია, თუ მას მხოლოდ სულიერი თვალსაზრისით განვიხილავთ, წარმო-გვიდგება პირველ ყოვლისა ეკლესიის დაუღალავ ზრუნვად იმისათვის, რომ ყოველ ისტორიულ ეპოქაში უზრუნველყოს ქრისტიანებისთვის ღმერთთან მისტიური შეერთების შესაძლებლობა. ამიტომაც იყო, რომ ეკლესია ებრძოდა გნოსტიკოსებს, რათა დაეცვა განღმრთობის იდეა, როგორც კაცობრიობის მთავარი მიზნის აღსრულების იდეა: „ღმერთი განკაცდა, რათა შეეძლოს განღმრთობა". ეკლესია ამტკიცებდა ერთარსება სამების დოგმატს არიანელების წინააღმდეგ, რადგანაც სწორედ სიტყვა, ლოგოსი გვიხსნის გზას ღმერთთან შეერთებისაკენ, და თუკი განხორციელებული სიტყვა არ არის იმავე ბუნებისა, რომლისაც მამაა, თუ იგი არ არის ჭეშმარიტი ღმერთი, მაშინ ჩვენი განღმრთობა შეუძლებელია. ეკლესია გმობს ნესტორიანელთა მოძღვრებას, რათა შემუსროს შუაკედელი, რომლითაც ისინი თვით ქრისტეში ცდილობდნენ კაცის ღმრთისგან გამოყოფას. ეკლესია წინ აღუდგა აპოლინარიუსისა და მონო-ფიზიტების სწავლებას, რათა ნათელყოს: რამდენადაც ადამიანის ჭეშმარიტი ბუნება მთელი სავსებით იტვირთა სიტყვამ (იესო ქრისტემ), ამდენად ჩვენი ბუნება მთელი თავისი მთლიანობით უნდა შეუერთდეს ღმერთს. ეკლესია ებრძვის მონოთელიტებს, რადგანაც ქრისტეს ჰიპოსტასში ორი ნების - ღმრთაებრივისა და კაცობრივის არსებობის გარეშე ადამიანი განღმრთობას ვერ მიაღწევს: „ღმერთმა შექმნა ადამიანი მხოლოდ თავისი ნებით, მაგრამ ცხონებისათვის აუცილებელია თავად კაცის ნება". ეკლესია იმარჯვებს რა, რომ შესაძლებელია ღმრთაებრივი რეალობის მატერიაში გამოხატვა, რაც ჩვენი განღმრთობის სიმბოლო და საწინდარია. იმ საკითხებში, რომლებიც შემდგომში თანმიმდევრულად გაჩნდნენ სული წმიდის, ღმრთის მადლის, თვითონ ეკლესიის შესახებ (ეს უკანასკნელი დოგმატური საკითხი ჩვენმა დრომ წარმოშვა), ეკლესიის მთავარი საზრუნავი და მისი ბრძოლის საწინდარი ყოველთვის არის ადამიანის ღმერთთან შეერთების შესაძლებლობის, მოდუსისა და საშუალებების დამტკიცება და მითითება. ქრისტიანული დოგმატის მთელი ისტორია ერთი და იგივე მისტიური ბირთვის გარშემო ვითარდება, რომელიც სხვადასხვა ეპოქაში სხვადასხვა იარაღით იცავდა თავს უამრავი სხვადასხვა მოწინააღმდეგისაგან. მთელი ამ ბრძოლის მანძილზე შემუშავებული საღმრთისმეტყველო სისტემები შეიძლება განვიხილოთ მათ უშუალო დამოკიდებულებაში ცხოვრების მთავარ მიზანთან ანუ განღმრთობასთან, რომლის მიღწევასაც ისინი უნდა უწყობდნენ ხელს. და მაშინ ჩვენ მათ ისე აღვიქვამთ, როგორც ქრისტიანული სულიერი ცხოვრების საფუძვლებს" (ვლ. ლოსკი).

   დღეს კი სიტყვა „დოგმატი" ან „დოგმატური ღმრთისმეტყველება" ზოგიერთს თითქმის ლანძღვა-გინებად მიაჩნია, თითქოს დოგმატი სიცოცხლის მტერი იყოს. სინამდვილეში დოგმატის არარსებობა ყველა ცდომილებისათვის ღია კარის დატოვებას ნიშნავს. ადოგ-მატიზმი ქრისტიანებს აზროვნებას, ჭეშმარიტი მოძღვრების ტყუილისაგან გარჩევას ავიწყებს. სწორი დოგმატი თუ ერესი - ესაა ნათელი თუ ბნელი, კეთილი თუ ბოროტი, სიყვარული თუ სიძულვილი, სიცოცხლე თუ სიკვდილი. დოგმატების მიღება არის ერთადერთი პირობა ჭეშმარიტების შეცნობისა, ერთადერთი პირობა იმისა, რომ ადამიანი გათავისუფლდეს ყოველგვარი ტყუილისა და „ტყუილის მამის" - ეშმაკის საქმეების შესრულებისაგან. მოშურნეობა ცოდნის გარეშე - დოგმატის ჭეშმარიტი, ანუ მადლისმიერი ცოდნის გარეშე შეიძლება ფანატიზმად იქცეს, ისევე, როგორც ცოდნა შეიძლება იყოს მკვდარი მოშურნეობის გარეშე. ქრისტიანობა მტკიცედ იცავს დოგმატებს, მაგრამ ამის მიუხედავად გზააბნეულების მიმართ შემწყნარებლობას იჩენს. წმ. ეპისკ. თეოფანე ამბობს: „ჭეშმარიტ რჯულთშემწყნარებლობას გულწრფელად უყვარს და მოწიწებით პატივს სცემს ერთადერთ თავის სარწმუნოებას (ანუ მართლმა-დიდებლობას), იცავს მის სიწმინდესა და დიდებას, უხარია მისი ამაღლება, მაგრამ ამასთან ერთად თავის გვერდით ადგილს უთმობს სხვა აღმსარებლობებს - არა იმიტომ, რომ მათ მართლმადიდებლობის თანასწორპატიოსნად და მაცხოვნებლად მიიჩნევს, არამედ შეცთო-მილთა მიმართ შემწყნარებლობის გამო. იგი მათ არ სდევნის, არ ავიწროებს, არ ჩაგრავს, მაგრამ როგორც კი შემთხვევა ეძლევა, სიყვარულით მიუთითებს შეცდომაზე და მათ თავისუფალ ნებასა და სინდისს მიანდობს უმჯობესის არჩევას" (სიტყვანი საუფლო და ყოვლადწმიდა ღმრთისმშობლის დღესასწაულებზე). (გაგრძელება...)

არქიმანდრიტი ლაზარე (აბაშიძე) 

Xareba.net - ის რედაქცია