მართლმადიდებლური სულიერების სხვა ტრადიციებისაგან განსხვავების თაობაზე - მიტროპოლიტი იერეთეოზ (ვლახოსი)

 

   მართლმადიდებლური სულიერება მკვეთრად განსხვავდება დასა-ვლური თუ აღმოსავლური სულიერებისაგან. სხვადასხვა სახის სულიერებებს შორის არანაირი კავშირი არ შეიძლება არსებობდეს, ვინაიდან მართლმადიდებლური სულიერების ყურადღების ცენტრში ღმერთკაცია, ხოლო სხვა რელიგიების სულიერებას ადამიანით და ადამიანურით შემოიფარგლება. ძირითადი განსხვავება დოგმატურ სწავლებაში ვლინდება. ამიტომ ჭეშმარიტ სულიერებად მართლ-მადიდებლურს მივიჩნევთ, რათა არ აგვერიოს ის რომელიმე სხვა სულიერებაში. ცხადია, განსაზღვრება „მართლმადიდებლური" შერწყმულია განსაზღვრებასთან „ეკლესიური", ვინაიდან როგორც მართლმადიდებლობა ვერ იარსებებს ეკლესიის მიღმა, ისე ეკლესიაც ვერ იარსებებს მართლმადიდებლობის გარეშე.

  დოგმატები მსოფლიო კრებების გადაწყვეტილებებია სხვადასხვა სარწმუნოებრივ საკითხებში. დოგმატები, მეტწილად, განსაზღვრე-ბებად იწოდება იმიტომ, რომ ჭეშმარიტებასა და ცდომილებას, სნეულებასა და ჯანმრთელობას შორის ავლებენ ზღვარს. დოგმატური განსაზღვრებები განცხადებულ ჭეშმარიტებას გამოხატავენ და განსაზღვრავენ ეკლესიის ცხოვრებას. შედეგად, ერთი მხრივ, ისინი გამოცხადების გამოხატულება გახლავთ, ხოლო, მეორე მხრივ, სამკურნალო საშუალება, რომელსაც ადამიანი მიჰყავს ღმერთთან ურთიერთობისაკენ - ჩვენი არსებობის მიზნისაკენ. დოგმატური განსხვავება მკურნალობის განსხვავებულობასაც იწვევს. თუ ადამიანი არ მიდის მართებული გზით, ის ვერასდროს მიაღწევს თავისი დანიშნულების ადგილს. თუ ის არ იღებს სათანადო წამლებს, ის ვერ მოიპოვებს ჯანმრთელობას, ვერ განიკურნება. მართლმადიდებლური სულიერების სხვა კონფესიათა ტრადიციებთან შედარებისას, მკურნალობის მეთოდებისა და საშუალობების მკვეთრ განსხვავებასაც აღმოვაჩენთ.

   წმინდა მამათა სწავლების თანახმად ეკლესია მკურნალია. ის კუ-რნავს ნაიარევ ადამიანს. ეს პრინციპი წმინდა წერილის მრავალ ფრაგმენტში ჩანს. აი ერთი მათგანი - იგავი კეთილი სამარიტელის შესახებ.

   „მერმე სამარიტელი ვინმე წარვიდოდა, მოვიდა მასვე ადგილსა, იხ-ილა იგი და შეეწყალა. და მოვიდა მისა და შეუხვია წყლული იგი და დაასხა ზეთი და ღვინო და აღსუა იგი. კარაულსა თვისსა და მოიყვანა იგი ყოველთასა მას სადგურსა და იღუაწა იგი. და ხვალისაგან, გამო-რაი-ვიდოდა, ორი დრაჰკანი მისცა ყოველთა სადგურისა მოღუაწესა მას და ჰრქუა: იღუაწე ეგე და, სხუა. თუ რაიმე წარაგო უმეტესი, მო-რაჲ-ვიდე, მიგცე შენ." (ლუკ. 10. 33-35).

   სამარიტელი ამ იგავში ქრისტეს განასახიერებს, რომელმაც განკურნა ვნებული ადამიანი და მიიყვანა ის სასტუმროში, ე.ი. სამკურნალოში - ეკლესიაში. ცხადია, ქრისტე აქ მკურნალს, ექიმს განასახიერებს, რომელიც კურნავს ადამიანურ უძლურებას, ხოლო ეკლესია არის ჭეშმარიტი სამკურნალო. ნიშანდობლივია, რომ წმ. იოანე ოქროპირი, ამ იგავის განმარტებისას, იმავე ჭეშმარიტებაზე ამახვილებს ყურადღებას, რომელსაც ხაზი გავუსვით ჩვენ. ადამიანი ზეციური ცხოვრებიდან დაეცა, ეშმაკის ცბიერების მსხვერპლი შეიქნა და ავაზაკებთან ანუ ეშმაკთან და მისდამი დაქვემდებარებულ ძალებთან აღმოჩნდა. ნაიარევი სხვადასხვა ცოდვებია. დავით მეფსალმუნეს თქმით: „შეყროლდეს და დალპეს წყლულებანი ჩემნი პირისაგან უგუნურებისა ჩემისა (ფს. 37), ვინაიდან ყოველი ცოდვა იწვევს იარასა და ლპობას". სამარიტელი თავად ქრისტეა, რომელიც გარდამოვიდა ზეციდან, რათა განეკურნა სნეული ადამიანი. ის ღვინოსა და ზეთს იყენებს ჭრილობების განსაკურნებლად. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, წმინდა საიდუმლოებების მეშვეობით კურნავს ადამიანს. მან შესვა სნეული თავის სახედარზე ანუ მიიღო ადამიანური ბუნება, თავის ღვთაებრივ მხრებზე შეისვა იგი და მიიყვანა მამასთან ზეცად. შემდეგ კეთილი სამარიტელი ქრისტემ მიიყვანა ადამიანთა დიდ, საოცარ სასტუმროში - მსოფლიო ეკლესიაში. მან მიაბარა ის სატუმროს მეპატრონეს ანუ პავლე მოციქულს, „ხოლო პავლეს მეშვეობით - ყველა ეპისკოპოსს, მღვდელსა და ეკლესიის მსახურს" სიტყვებით: „იზრუნე წარმართობიდან გამოსულ ხალხზე, ეკლესიაში რომ გადმოგეცი. როდესაც ცოდვისაგან დამძიმდება ადამიანი, განკურნე ის, დადე წამალი: წინასწარმეტყველთა სიტყვები და სახარებისეული სწავლება, ძველი და ახალი აღთქმის მანუგეშებელი დარიგება. ამრიგად, წმინდა იოანე ოქროპირის თანახმად, პავლე ისაა, ვინც აძლიერებს ღვთის ეკლესიას, „ვინც კურნავს ადამიანს მისთვის საჭირო სულიერი დარიგებებით".

   ამ იგავის განმარტებისას წმ. იოანე ოქროპირმა მკაფიოდ დაგვანახა, რომ ეკლესია არის ცოდვით ვნებული ადამიანის სამკურნალო ადგილი, ხოლო ეპისკოპოსები და მღვდლები, პავლე მოციქულის მსგავსად, ღვთის ერის მკურნალები არიან.

   სწორედ ამაში ვლინდება მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველე-ბის არსი. მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში არ მოვიაზრებთ უბრალოდ ღვთისმეტყველების ისტორიას. ცხადია, ესეც ღვთის-მეტყველების ნაწილია, მაგრამ მას არა აქვს აბსოლუტური ხასიათი. მამებისეული გადმოცემის თანახმად, ღვთისმეტყველები - ღვთივ-მხილველებია. წმ. გრიგოლ პალამა ვარლაამსაც ღვთისმეტყველს უწოდებს, მაგრამ ამავე დროს ხაზგასმით შენიშნავს, რომ ინტელექტუალური ღვთისმეტყველება ანუ საკუთარი ნააზრევი, ერთობ განსხვავდება ღვთისმეტყველთა გამოცდილებისაგან. ღვთის-მეტყველი, წმინდა გრიგოლ პალამას აზრით, ღვთისმჭვრეტელია, ვინც ყველაფერში ხელმძღვანელობს ეკლესიის დადგენილებით და სრულყოფილ რწმენას, გონების განათლებასა და განღმრთობას აღწევს. ღვთისმეტყველება ადამიანის კურნების ნაყოფია. გზაა, რომელსაც მივყავართ კურნებამდე და მადლის მოხვეჭამდე.

   დასავლური ღვთისმეტყველება კი გამოეყო აღმოსავლურ მართლ-მადიდებლურ ღვთისმეტყველებას და კურნების ნაცვლად, მეტწილად, მგრძნობელობითი და რაციონალური გახდა. დასავლეთში სქოლასტიკური ღვთისმეტყველება განვითარდა, რომელიც ეწინაა-ღმდეგება მართლმადიდებლურს: დასავლური ღვთისმეტყველება რაციონალურია, ის გონების მუშაობას ეფუძნება, მაშინ, როდესაც მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველება ისიქასტების ღვთისმეტ-ყველებაა, ის გონების მდუმარებაზეა დამოკიდებული.

   სქოლასტიკური ღვთისმეტყველება ლოგიკით იკვებება, ის იაზრებს ღვთის განცხადებას და ღვთისმეტყველებას ფილოსოფიის შესა-ტყვისად ხდის. მსგავს მიდგომას ესადაგება ანსელმა კენტერბერიელის გამოთქმა: „მწამს, რათა გავიაზრო". სქოლასტებმა თავდაპირველად აღიარეს ღმერთი, ხოლო შემდეგ შეეცადნენ მისი არსებობა ლოგიკური მსჯელობითა და რაციონალური კატეგორიებით დაემტკიცებინათ. მართლმადიდებელ ეკლესიაში, წმინდა მამების თქმით, რწმენა არის ღვთის გამოცხადება ადამიანისთვის. „აწ უკუე სარწმუნოება სამე სმენისაგან არს" (რომ. 10. 17) და არა იმისთვის, რომ შემდეგში რაციონალურად გავიაზროთ, არამედ რომ განვიწმინდოთ გული და რწმენას ჭვრეტის შედეგად მივაღწიოთ, რათა განვიცადოთ გამოცხადება.

   სქოლასტიკურმა ღვთისმეტყველებამ განვითარების პიკს თომა აქვ-ინელის ღვთისმეტყველებაში მიაღწია. ლათინები მას წმინდანად მიიჩნევენ. ის ამტკიცებდა, რომ ქრისტიანული ჭეშმარიტებანი ბუნებრივ და ზებუნებრივ ჭეშმარიტებებად იყოფა. ბუნებრივი ჭეშმარიტებანი, ღვთის არსებობის მსგავსი ჭეშმარიტებანი, შეიძლება ფილოსოფიური მეთოდებით დამტკიცდეს, ხოლო ზებუნებრივი ჭეშმარიტება, მაგალითად, ღვთის სამპიროვნება, სიტყვა-ღმერთის განხორციელება, სხეულების აღდგომა და მისთანანი, არც დასტურდება და არც უარყოფილია ფილოსოფიით. სქოლასტიკამ ღვთისმეტყველება მჭიდროდ დაუკავშირა ფილოსოფიას, განსა-კუთრებით მეტაფიზიკას. შედეგად, რწმენამ ცვლილება განიცადა, ხოლო თავად სქოლასტიკურმა ღვთისმეტყველებამ დისკრეტიზაცია განიცადა, როდესაც დასავლეთის კერპი - მეტაფიზიკა დაიმსხვრა. მნიშვნელოვანწილად სწორედ სქოლასტიკის ბრალია დასავლეთში დღეს არსებული ტრაგიკული სარწმუნოებრივი მდგომარეობა. წმინდა მამები გვასწავლიან, რომ არ არსებობს ბუნებრივი და მეტაფიზიკური კატეგორიები. ისინი ქმნილ და ხელთუქმნელ ცნებებზე საუბრობენ. წმინდა მამები არასდროს იყენებდნენ არისტოტელეს მეტაფიზიკას, მაგრამ ამჯერად არ ვაპირებ ამ საკითხის განვრცობას.

  შუასაუკუნეების დასავლელი ღვთისმეტყველები სქოლასტიკურ ღვთისმეტყველებას წმინდა მამათა ღვთისმეტყველების მომდევნო საფეხურად მიიჩნევდნენ. ამის შედეგად, ევროპაში საფუძველი ჩაეყარა მოსაზრებას, რომ სქოლასტიკური ღვთისმეტყველება მამებისეულზე აღმატებულია. შედეგად, სქოლასტებმა რაციონალური აზროვნება და ადამიანური ცოდნა ეკლესიის წმინდა მამებზე მაღლა, ადამიანური ნააზრევი კი გამოცხადებასა და სულიერ გამოცდილებაზე ზემოთ დააყენეს. სწორედ ამ კონტექსტში უნდა განვიხილოთ წმ. გრიგოლ პალამასა და ვარლაამს შორის არსებული პოლემიკა. თვისობრივად, ვარლაამი სქოლასტი ღვთისმეტყველი იყო, რომელიც ამ ღვთისმეტყველების მართლმადიდებლურ აღმოსა-ვლეთში დანერგვას ცდილობდა. ის ამბობდა, რომ სულიწმიდის არსებობის დამამტკიცებელი ცოდნა არ გაგვაჩნდა (ეს აგნოსტიციზმის ნაყოფია), რომ ძველი ბერძენი ფილოსოფოსები წინასწარმეტყველებზე და მოციქულებზე აღმატებულნი იყვნენ (ვინაიდან აზროვნება მოციქულების მჭვრეტელობაზე აღმატებულია); რომ ფერისცვალების ნათელი ბუნების ქმნილია, რომელიც შემდეგ ქრება; რომ ისიხასტების ცხოვრების წესი ანუ გულის განწმენდა და განუწყვეტელი გონივრული ლოცვა, არ არის სავალდებულო ღვთის შემეცნების საქმეში. ყოველივე ეს სქოლასტიკური ღვთისმეტყველების შეხე-დულებებია, რომლებმაც საბოლოოდ გაამსოფლიურა მათი ღვთისმეტყველება. წმინდა გრიგოლ პალამა წინასწარ გრძნობდა მართლმადიდებლებისთვის მსგავსი შეხედულებათა გავრცელების საშიშროებას. იგი, სულიწმიდის მადლითა და წმინდა მამების სულისკვეთებით განმტკიცებული, წინ აღუდგა ამ დიდ ბოროტებას და წმინდად დაიცვა მართლმადიდებლური რწმენა და გადმოცემა.

  თუ ზემოთქმულის ჭრილში მართლმადიდებლურ სულიერებას რომაულ კათოლიციზმსა და პროტესტანტიზმს შევადარებთ, უმალ აღმოვაჩენთ განსხვავებას. პროტესტანტებს არ გააჩნიათ სულიერი კურნების ტრადიცია. ისინი მიიჩნევენ, რომ ღმერთზე სარ-წმუნოებრივი აზროვნება საკმარისია ცხონებისათვის. მაგრამ ცხონება არ გახლავთ ჭეშმარიტების გონებრივი აღქმის პრობლემა. ის ადამიანის ფერისცვალებისა და განღმრთობის შედეგია. მსგავსი ფერისცვალება მხოლოდ ადამიანის მკურნალობის შედეგად მოიპოვება. წმინდა წერილი ადასტურებს აზრს, რომ რწმენა სიტყვის მოსმენისაგან ყალიბდება და ღვთის ხილვისა და ჭვრეტისაგან გვენიჭება. თავდაპირველად ჩვენ მოსმენით გვეძლევა რწმენა, რათა განვიკურნოთ, ხოლო შემდეგ რწმენას ჭვრეტით ვაღწევთ, რომელიც აცხონებს ადამიანს. პროტესტანტები მიიჩნევენ, რომ ღვთაებრივი გამოცხადების თეორიული აღიარება, ანუ მხოლოდ სარწმუნოებრივი აზროვნება, საუბარი საკმარისია ცხონებისათვის აქ არ გააჩნიათ სულიერი კურნების ტრადიცია. უნდა აღინიშნოს, რომ ცხონების მსგავსი კონცეფცია ერთობ მიამიტურია.

  ლათინებიც, პროტესტანტების მსგავსად, არ ფლობენ სულიერი კურნების სრულყოფილ ტრადიციას, რომელსაც ფლობს მართლ-მადიდებელი ეკლესია. Filioque - ზე ლათინების სწავლება საღვთისმეტყველო უუნარობის მანიშნებელია, რაკი ვერ ასხვავებენ წმინდა სამების ჰიპოსტასში პიროვნულ და საერთო თვისებებს. ისინი ერთმანეთში ურევენ პიროვნულ თვისებებს: მამის უშობელობის, ძის შობილობისა და სულიწმიდის გამომავლობის შესახებ. მამა არის ძის შობისა და სულიწმიდის გამომავლობის მიზეზი. წმ. სამების დოგმატის გააზრების უუნარობა, სულიერი გამოცდილებისა და გამოცხადების უმართებულო განმარტებაზე აისახა. ქრისტეს სამმა მოწაფემ (პეტრემ, იაკობმა და იოანემ) იხილა ქრისტეს დიდება თაბორის მთაზე და იქვე ესმა ადამიანის ყურთასმენისთვის არაბუნებრივი ხმა მამისა: „ესე არს ძე ჩემი საყუარელი, რომელი მე სათნო-ვიყავ; მაგისი ისმინეთ." (მათ. 17. 5; მარკ. 9. 7; ლუკ. 9. 35) და იხილეს სულიწმიდის გარდამოსვლა ღრუბლის სახით. წმ. გრიგოლ პალამას თქმით, „მაგრილობელი ღრუბელი" სულიწმიდის მყოფობის ნიშანია. ამრიგად, სწორედ ჭვრეტისა და გამოცხადების მეშვეობით, ქრისტეს მოწაფეებმა შეიძინეს სამპიროვანი ღმერთის ცოდნა. მათ ეუწყათ, რომ ღმერთი არის ერთი არსება სამ ჰიპოსტასში.

   ამასვე გვასწავლის ღირსი სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველიც. თავის ჰიმნებში მან არა ერთგზის განაცხადა, რომ ხელთუქმნელი ნათელის მჭვრეტელი სამპიროვანი ღმერთის გამოცხადებას ეუფლება. წმი-ნდანები არ ურევენ ერთმანეთში ჰიპოსტასურ თვისებებს. ლათინური ტრადიცია ჰიპოსტასური თვისებებისა და სულიწმიდის და ძისაგან გამომავლობის სწავლების დამახინჯებამდე რომ მივიდა, ღვთის-მეტყველების არასულიერ ნიადაგზე მოგვანიშნებს. ის ფაქტი, რომ ლათინები ღვთის მადლს ქმნილებად მიიჩნევენ, იმის მანიშნებელია, რომ მათ არ გააჩნიათ ღვთის მადლის მოხვეჭის გამოცდილება. ღვთის შემეცნებაში გამოცდილი ადამიანი ნათლად იაზრებს, რომ ეს ხელთუქმნელი მადლის გამოვლინებაა. ამგვარი გამოცდილების გარეშე ვერ იარსებებს სულიერი მკურნალობის ჭეშმარიტი სისტემა. მართლაც, მთელ ლათინურ ტრადიციაში ვერ იპოვით იმ სამკურნალო საშუალებებს, რომლებიც არსებობს მართლმადიდებლურ გარდა-მოცემაში. ლათინებთან გონება (ნუს) არ განირჩევა აზრისაგან (ლოგოკოი). მათ არა აქვთ სწავლება იმის შესახებ, რომ გონების დეგრადირება - სულიერი სნეულებაა, ხოლო გონების განათლება - კურნება. მრავალი ლათინის ცნობილი ტექსტი სენტიმენტალუ-რობითა და უნაყოფო მორალიზმით შემოიფარგლება. მართლ-მადიდებელი ეკლესია კი პირიქით, ამ სფეროში მდიდარ სულიერ ტრადიციას ფლობს, რაც იმის მანიშნებელია, რომ მას კურნების ჭეშმარიტი საშუალება გააჩნია.

   ნებისმიერი სარწმუნოების ჭეშმარიტება მკურნალობის იმ შედეგე-ბით დასტურდება, რომელსაც ის აღწევს. თუ სარწმუნოებას შეუძლია ადამიანის კურნება, ე.ი. ეს ჭეშმარიტი სარწმუნოებაა. თუ ის არ კურნავს, მაშინ არ არის ჭეშმარიტი. იმავეს ვიტყვით სამკურნალო მეცნიერებაზეც. ჭეშმარიტი ექიმი ისაა, ვინც იცის რომ კურნავს და აღწევს დადებით შედეგს, ხოლო თაღლითს არ შეუძლია კურნება. იგივე ითქმის სულთან მიმართებაშიც. მართლმადიდებლობას, ლათინურ ტრადიციასა და პროტესტანტულ კონფესიებს შორის განსხვავება, პირველ ყოვლისა, სულიერი კურნების გზებსა და შესაძლებლობებში ვლინდება. ეს განსხვავება ნებისმიერი აღმსა-რებლობის დოგმატებში შეინიშნება.

  დოგმატი კი ფილოსოფია არ არის. ასევე ღვთისმეტყველებაც არ უნდა გავაიგივოთ ფილოსოფიასთან. თუ მართლმადიდებლური სულიერება მკაფიოდ განსხვავდება სხვა ქრისტიანული კონფესიების სულიერებისაგან, მით უფრო მეტად განსხვავდება ის აღმოსავლური რელიგიების სულიერებისაგან, რომლებსაც არ სწამთ ღმერთკაც ქრისტესი და წმინდა სამებისა. ხსენებული ტრადიციები მოქცეულია ფილოსოფიური შეხედულებების ზეგავლენის ქვეშ, რომლებიც ღვთისმეტყველების თვალსაზრისით შეუმდგარნი არიან. მათთვის უცნობია პიროვნებისა და ჰიპოსტასური თვისებების საწყისები.

   სიყვარული, როგორც ცხოვრების ძირითადი პრინციპი, საერთოდ არ არსებობს. აღმოსავლურ რელიგიებში, ცხადია, შეიძლება იპოვოთ წარმოსახვებისაგან გონების განწმენდის მცდელობა, მაგრამ არსო-ბრივად, ეს არარაობისაკენ სვლაა. იქ არ არსებობს გზა, რომელსაც ადამიანის განღმრთოებამდე მიგვიყვანს. გარდა ამისა, აღმოსავლური რელიგიები დემონური „სულიერების" ელემენტებსაც შეიცავენ.

   ამიტომ მართლმადიდებლური სულიერებასა და აღმოსავლურ რელ-იგიებს შორის, ზოგიერთი გარეგნული, ტერმინოლოგიური მსგა-ვსების მიუხედავად უკიდეგანო უფსკრულია. აღმოსავლურ რელიგიებში, მაგალითად, შეხვდებით ტერმინებს: „ექსტაზი", „უვნებლობა", „ინტუიცია", „გონება", „განათლება" და ა.შ., მაგრამ მათ აბსოლუტურად განსხვავებული შინაარსი აქვთ, ვიდრე ეს მართლმადიდებლურ სულიერებაშია.

 

 

 

მიტროპოლიტი იერეთეოზ (ვლახოსი)

წიგნ. Православная духовность

Xareba.net - ის რედაქცია