კერპთაყვანისმცემლობის წარმოშობის საფუძვლები

 

   ძველი აღთქმის დაბადების წიგნი მოგვითხრობს პირველი ადამია-ნების - ადამისა და ევას სამოთხეში ნეტარი ცხოვრების, ცოდვით და-ცემისა და სამოთხიდან განდევნის შესახებ. სამოთხის მიღმა დარჩენი-ლმა კაცობრიობამ ნელ-ნელა დაკარგა ცოცხალი კავშირი შემოქმედ-თან. წმიდა ეგნატე ბრიანჩანინოვი ამბობს: „სატანა არ დაკმაყოფილდა იმით, რომ დაამარცხა ადამიანი, რომ თავის ხელმწიფებასა და ტყვე-ობაში მოიმწყვდია იგი - გააღვივა რა მასში სხვადასხვა ვნებები. ცო-დვის სამსახურით სატანამ საკუთარ მსახურად აქცია ადამიანი. „იყოს ვითარცა ღმერთი" - ეს აზრი არ ასვენებდა ანგელოზს ზეცაში, არ ასვენებს ცისქვეშეთშიც, სადაც ის გადმოგდებულია ზეციდან. სწორედ ეს წადილი განახორციელა მან დედამიწაზე კერპთაყვანისცემის შემო-ღებით".¹

   ანგელოზებისა და ადამიანების დაცემის შესახებ კიდევ ვისაუბრებთ, მანამდე კერპთაყვანისცემის საკითხზე ვთქვათ.

  კაცობრიობაში ნელ-ნელა მრავლდებოდა ვნებებისა და ცოდვების დაკმაყოფილების სურვილი. ადამიანმა გააღმერთა ცოდვები თავისი ნაირფეროვნებით, გააღმერთა ცოდვის მოთავე - ეშმაკი.

  თუ ერთი, ჭეშმარიტი ღმერთის რწმენა თაყვანისცემის ჯერ კიდევ მთავარი საგანი იყო წარღვნამდე, წარღვნის შემდეგ ნოეს სამი ვაჟი-საგან წარმოშობილ ერებში დაზიანდა ჭეშმარიტი ღმერთისა, მაგრამ უფრო და უფრო იკიდებდა ფეხს წარმართული კულტების, ანუ კერ-პების თაყვანისცემა.

   კერპი (ბერძნ - eidolon) - ენციკლოპედიის ორგანზომილებიანი (სუ-რათი), ან სამგანზომილებიანი (ქანდაკება) ღვთაების ან სულის გამო-ხატულება გახლავთ, რომელიც სულიერი ძალების (ღვთაების) ვიზუა-ლური ინტერპრეტაციაა, რომლის შედეგად რელიგიური თაყვანისცე-მა ხორციელდება. კერპი გამოიყენება როგორც მატერიალური „შუამა-ვალი" ადამიანისა და ღვთაებას შორის, ამიტომ ის ბრმა თაყვანისცემის საგნად მიიჩნევა. ასე რომ, კერპთაყვანისცემა პირდაპირი გაგებით ღმერთების გამოსახულებების თაყვანისცემას ნიშნავს. პოლითეისტ-ურ (მრავალღმერთიანობა) რელიგიებში ეს სხვადასხვა ღმერთ - კერ-პების თაყვანისცემაში გამოიხატებოდა.

   ღმერთს დაშორებულმა ადამიანმა ბუნების ყველა ძალაში დაიწყო ღვთაებრივი ძალის აღიარება. ეს პროცესი, წმ. დიმიტრი როსტოველის აზრით, ასურეთის მეფე ნინუსმა დაიწყო, ხოლო მამამთავართა მოდ-გმაში პირველმა სერუქმა გამოიგონა კერპები, ისწავლა მათი დამზა-დება და გაყიდვა. ამ ხელობით არჩენდა თავის სახლეულს. წარმარ-თებთან ერთად მან ამ კერპების თაყვანისცემაც დაიწყო და თავისი უღირსებით სახლს დიდად ავნო: ვაჟიშვილს ნაქორსაც ასწავლა ეს სა-ქმე, ხოლო ნაქორმა თავის ვაჟს - თარას, აბრაამის მამას.²

  დაცემულმა ადამიანმა, როგორც მოგახსენეთ, დაკარგა ჭეშმარიტი ორიენტირები და ბუნების ყველა ძალაში დაინახა დამოუკიდებელი ღვთაებრივი ძალა.

   რელიგიის ისტორიის სახელმძღვანელოში ვკითხულობთ: „დაცემუ-ლი ადამიანის აზრით, წყალს თავისი მფარველი ღმერთი ჰყავდა, კლდეს - თავისი, ჭექა - ქუხილს სხვა ღვთაება განაგებდა და ა.შ. ასე ჩაეყარა საფუძველი მრავალღმერთიანობას. ადამიანები თვთაებრივ სამყაროსთან აიგივებდნენ აგრეთვე სხვადასხვა პლანეტას, ვარსკვლ-ავს, კომეტას, მზეს, მთვარეს, დედამიწას, მცენარეებს, ბუნებრივ ქვებს...

   პოლითეისტურ (მრავალღმერთიან) სისტემაში გამოკვეთილია დიდ და მცირე ღვთაებათა ჯგუფი. ზოგი ხალხის რელიგიაში ღმერთების რიცხვი რამდენიმე ათასს აღწევს. მფარველი ღვთაებები ჰყავთ ადა-მიანებს, მიწისქვეშა და მიწისზედა წყლებს და ა.შ.

   სხვადასხვა რელიგიაში უპირატესობა ამა თუ იმ ღვთაებას ენიჭება. მაგალითისთვის: ეგვიპტელებთან და ხეთებთან წამყვანი ადგილი ეკავა მზის თაყვანისცემას, ჩინელებთან პრიორიტეტი ენიჭებოდა ცას, ქანანელებთან - მოსავლიანობის მფარველ ღვთაებას და ა.შ. ცალკეულ ღვთაებებს განჩინებული ჰყავთ ღვთისმსახურები - ქურუმები. მათ მოვალეობას რელიგიური წესებისა და რიტუალების დაცვა შეადგ-ენდა. ზოგ რელიგიაში გავრცელებული იყო ამა თუ იმ ღვთაების გამოსახულების შექმნა. ეს გამოსახულება ან გრაფიკულ სურათს ჰგა-ვდა ან ქანდაკება - კერპს. კერპებს ამზადებდნენ ხისგან, ლითონისა-გან, ქვისგან და ა.შ.³

   მრავალღმერთიანობის ერთ-ერთი ფორმა იყო სხვადასხვა ვნებების კულტები. მაგალითად, ბერძნულ რელიგიაში: დიონისე - ღვინისა და გართობის კულტი, აფროდიტა - სიყვარულისა და სილამაზის ღვთაე-ბა...

   ერთი სიტყვით, ღვთაებად მიიჩნეოდა ყველა ვნების დაკმაყოფილ-ება. ყოველი ვნება გამოიხატებოდა თავისი ქანდაკებით ან კერპით. ასეთი კერპების წინაშე სრულდებოდა როგორც საზოგადოებრივი, ისე პირადი თაყვანისცემა; კერპს მსხვერპლად ცხოველებს სწირავდნენ, და არც თუ იშვიათად, ადამიანებსაც. მაგრამ გარეგნული კერპთაყვა-ნისცემა არსობრივად ეშმაკის თაყვანისცემა იყო, როგორც ამას გვამ-ცნობს პავლე მოციქული: „არამედ, ვითარმედ რომელსა-იგი უგებენ წარმართნი, ეშმაკთა უგებენ და არა ღმერთსა" (1 კორ. 10.20). საკერპო-ები და თავად კერპები ეშმაკების საყვარელი სამკვიდრებელი იყო. ამ საკერპოებიდან ისინი გამოსცემდნენ ხმებს და „უწინასწარმეტყვე-ლენდნენ" ცდუნებულ ადამიანებს.

 

 

 

 

¹Св. Игнатий Брианчанинов. Аскетические опыты. Т2. გვ. 237.

²წმ. დიმიტრი როსტოველი. სენაკის მემატიანე. თბ. 2009. გვ. 168.

³რელიგიების ისტორია. დეკ. თეიმურაზ. უიარაღო. თბ. 2013. გვ. 11.

 

 

 

მოამზადა დეკანოზმა კონსტანტინე ჯინჭარაძემ