სასწაულის ხილვის სურვილი - დეკანოზი კონსტანტინე ჯინჭარაძე

 

 

   დღეს ხშირად მოისმენთ: ახლა რატომ არ ხდება სასწაულები? საოცარია, მაგრამ წმიდა იოანე ოქროპირის დროსაც აწუხებდათ ეს კითხვა. ვიდრე ამ საკითხზე ვიტყოდეთ რამეს, ვთქვათ, რა მიზნისთვის გვჭირდება დღეს სასწაულები. აქვს ამ სურვილს ის მიზნები, რაზეც უკვე ვისაუბრეთ, თუ ეს უბრალოდ ცნობისმოყვარეობის ბრალია?

   სანახაობა და ძლიერი ეფექტი ჩვენი დროის სენი გახდა. ზოგიერთებს სურთ იხილონ ისეთი სასწაულები, როგორიც ძველ დროს ხდებოდა. მაგალითად: სურთ ავადმყოფი ვინმე სასწაულთმოქმედი მამის მიერ ერთი სიტყვით განიკურნოს, სურთ, რომ მათ თვალწინ მთები ამოძრავდეს და ა.შ. სახარებიდან ჩანს, რომ  მსგავსი რამ იუდეველებსაც სურდათ. ფარისევლები და მწიგნობრები მაცხოვრისაგან განსაკუთრებულ სასწაულებს ითხოვდნენ - „სასწაული ზეცით." (მარკ. 8.11).

   საკითხის განსახილველად კვლავ წმიდა ეგნატე (ბრიანჩანინოვის) თხზულებას გამოვიყენებთ:

   „უფალი გვიმოწმებს, რომ ასეთი მოთხოვნა ხშირად მეორდება: „რა არს ნათესავი ესე, რამეთუ ეძიებს სასწაულსა?" (მარკ. 8.12). ფარისეველთა ამ მოთხოვნას ასერიგად განსხვავებული სარწმუნოების მქონე სადუკეველნიც იზიარებდნენ (მათ. 16.1). სასწაულს ზეცით ხანდახან ხალხიც ეძიებდა. მაგალითად: მას შემდეგ, რაც უფალმა სასწაულებრივ განამრავლა ხუთი პური და დააპურა „მრავალი ერი", ხუთი ათასი კაცი, ქალებისა და ბავშვების გამოკლებით, სასწაულის მოწმეებმა, ტრაპეზის მონაწილეებმა უფალს მიმართეს: „რასა სასწაულსა იქმ, რათა ვიხილოთ და გვრწმენეს შენი? რასა იქმ? მამანი ჩვენი ჭამდეს მანანასა უდაბნოსა ზედა, ვითარცა წერილ არს: პური ზეცით მოსცა მათ ჭამად" (ინ. 6, 30-31). ამ ხალხს ვერაფერი ანიშნა იმ ამბავმა, რომ ხუთი პური სასწაულებრივად განმრავლდა მაცხოვრის ხელში. რატომ? იმიტომ, რომ ეს მოხდა უხმაუროდ, სიმდაბლით, რაც მაცხოვრის ყველა საქციელს თან სდევდა. ხალხს სანახაობა და ეფექტი სწყუროდა: ზეცა შავი ღრუბლებით უნდა დაფარულიყო, ელვა და ჭექა-ქუხილი ამტყდარიყო და პური ციდან ჩამოცვენილიყო. სასწაულს მოითხოვდნენ მაცხოვრისგან იუდეველი მღვდელმთავრები და ხალხის წინამძღოლები, როდესაც ღმერთკაცი ნებსით ჯვარს ეცვა: „სხუანი აცხოვნა, თავი თვისი ვერ ძალუც ცხოვნებად, უკუეთუ მეუფე ისრაელისა არს, გარდამოხედინ აწ მაგიერ ჯუარით და გურწმენეს იგი" (მათ. 27. 41-42). ისინი აღიარებდნენ უფლის სასწაულებს და თან დასცინოდნენ მას. დაცინვით უარყოფდნენ მოწყალე ღმერთისგან მონიჭებულ სასწაულებს და იმავდროულად ითხოვდნენ სასწაულს. ოღონდ ისეთს, როგორიც თავად წარმოედგინათ... ხალხთან ერთად იყო ჰეროდეც, მასაც სასწაულის ხილვა უფლისაგან და საკუთარი ცნობისმოყვარეობის, უგუნურების, თავქარიანობის დაკმაყოფილება სურდა (ლკ. 23.6). ჰეროდეს სასწაული გასართობად უნდოდა. რაკი სურვილი არ შეუსრულდა, სასაცილოდ აიგდო მაცხოვარი და ამით შეიქცია თავი. რას ნიშნავს, რომ სასწაულებს ითხოვს ამდენი სხვადასხვა მისწრაფების ადამიანი? აკი ყოველი მათგანი უგულებელყოფდა ღმრთის დიდ-დიდ სასწაულებს? ასეთი მოთხოვნა სასწაულების შესახებ ხორციელი ზრახვის გამოხატულებაა.

   ხორციელი ზრახვა რაღაა? ესაა აზრთა ისეთი წყობა, როდესაც კაცი ღმერთზეც და ყოველივე სულიერზეც თავისი დაცემული ბუნების მიხედვით მსჯელობს და არა საღმრთო წერილით. ღმრთის მტრობითა და ღმრთისთვის წინააღმდეგობის სულითაა ხორციელი ზრახვა სნეული. ყველაზე ნათლად ეს იქიდან ჩანს, რომ კაცი მოითხოვს ღმრთისაგან სასწაულს თავის მტყუვარი, ცრუ გონების თანახმად, არაფრად აგდებს დიდ-დიდ სასწაულებს, ღვთის გამოუთქმელი სახიერებით მოვლენილთ. უფალი აღასრულებდა ამ სასწაულებს, რამეთუ იყო „ღმრთისა ძალ და ღმრთისა სიბრძნე" (1 კორ. 124).

   ერთხელ, როდესაც განმეორებით მოითხოვეს სასწაული, უფალი შეწუხდა, მტკიცედ იუარა და საერთოდ გაშორდა იქაურობას, არ ისურვა დარჩენა იმ ხალხთან, ვინც ასე გაკადნიერდა. სხვა დროს მრისხანე პასუხი გასცა მათ: „ნათესავი ბოროტი და მემრუშე სასწაულსა ეძიებს, და სასწაული არა მიეცეს მას, გარნა სასწაული იონა წინასწარმეტყუელისა" (მათ. 16.4. 12.39). ნათესავად სახელდებს უფალი ყველას, ვინც სულით ენათესავება ერთმანეთს, ნათესავად მემრუშედ სახელდებს, რადგან მათ სატანასთან დაამყარეს კავშირი და გაწყვიტეს ურთიერთობა ღმერთთან. ნათესავად ბოროტად სახელდებს, რამეთუ გულისხმაყვეს ღმერთკაცის სასწაულები და თავი კი ისე მოაჩვენეს, თითქოს ვერ გულისხმაყვეს; არად აგდებდნენ და გმობდნენ მას და თავიანთი არასწორი განწყობის, სულისკვეთების შესაფერის სასწაულებს ითხოვდნენ... ხოლო იონა წინასწარმეტყველის სასწაულს თვით მაცხოვარი განმარტავს (მთ. 12.40), როგორც თავისი სიკვდილისა და მკვდრეთით აღდგომის მომასწავებელს. სწორედ ეს იყო სასწაული ზეცით!"¹

   ამრიგად, წმ. ეგნატემ ნათლად დაგვანახა, რაოდენ მძიმე ცოდვადაა მიჩნეული სასწაულების მოთხოვნა. როგორც უკვე ვთქვით, მსგავსი სურვილი წმ. იოანე ოქროპირის დროსაც აქტუალური იყო. მაშინაც მრავალი დრტვინავდა: „რატომ საუბრობდნენ უცხო ენებზე პირველ საუკუნეებში ახალნათელღებულნი, ხოლო დღეს უკვე არა?" მართლაც უდიდესი სასწაული იყო ეს. მაგრამ, როგორც წინა თავში ვთქვით, ეს და მსგავსი სასწაულები ქრისტიანობის გავრცელების მიზნით აღესრულებოდა. მაგრამ რატომ წაართვა ღმერთმა შემდეგ თაობებს ეს მადლი? წმიდა იოანე ოქროპირი ამბობს: არა იმისათვის, რომ ღმერთს ჩვენი დამცირება სურდა, არამედ პირიქით - რათა კიდევ უფრო დიდი ნიჭებით დავეჯილდოვებინეთ. როგორ? მოგახსენებთ, იმ დროის ადამიანები ცოტა ხნის წინ შეეშვნენ კერპთა თაყვანისცემას და ნაკლებად გონიერნი იყვნენ; მათი გონება ჯერ კიდევ მეტად დაქვეითებული და უხეში იყო; მათ ყოველივე ნივთიერი აკვირვებდათ, არანაირი წარმოდგენა არ ჰქონდათ სულიერი ნიჭების არსებობაზე, ისიც კი არ იცოდნენ, რა არის სულიერი მადლი. ამიტომაც იყო მაშინ სასწაულები. ზოგიერთი სულიერი ნიჭი უხილავია და მხოლოდ რწმენით მიიღწევა, ხოლო ზოგიერთი ხილული სახით ეძლევა ადამიანს, ვით ურწმუნოების წილ ბოძებული მტკიცებულება. მაგალითად: ცოდვათა მიტევება არის სულიერი, უხილავი ნიჭი, რადგან ხორციელი თვალით ვერ ვხედავთ, როგორ ვიწმინდებით ცოდვებისაგან. რატომ? იმიტომ რომ, იწმინდება სული, სული კი ხორციელი თვალით უხილავია. ხოლო უცხო ენებზე საუბარი, თუმცა სულიწმიდის მოქმედებით ხორციელდება, მაინც ხილული ნიშანია და იოლად დასანახი ურწმუნოთათვის...

   ამდენად, მე არ ვსაჭიროებ სასწაულის ხილვას! რატომ? იმიტომ რომ, სასწაულის გარეშეც ვისწავლე ღვთის რწმენა. ურწმუნო საჭიროებს სასწაულს, ხოლო მე მორწმუნე ვარ, ამდენად არ ვსაჭიროებ მას. ისინი არ ირწმუნებენ, თუ არ იხილავენ სასწაულს, ამიტომაც ეძლევათ იგი, არა როგორც მორწუნეთ, არამედ როგორც ურწმუნოთ, რათა გახდნენ მორწმუნენი. ამიტომაც ბრძანებს პავლე მოციქული: „ამისთვისცა ენანი სასწაულად არიან არა მორწმუნეთათვის, არამედ ურწმუნოთათ-ვის" (1 კორ. 14.22). ვხედავთ, რომ სასწაულების შემცირება არა ჩვენს დამცირებად, არამედ უდიდეს პატივად უნდა მივიჩნიოთ."²

   ფაქტია, რომ ჭეშმარიტების წარმოსაჩენად სასწაულებს მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია მაცხოვრისა და მოციქულების ცხოვრებაში, თუმცა ეკლესია სასწაულებს სხვა, უფრო დიდ სულიერ ნიჭებთან შედარებით არასდროს ანიჭებდა უპირატესობას.

   და კიდევ: როგორი სასწაულების ხილვა არ სურს მავანს? ძველი წმიდა მამების ცხოვრებაში უამრავი, ლოგიკისათვის მიუწვდომელი სასწაული ხორციელდებოდა. ბერ პაისის ცხოვრებაში ვკითხულობთ, რომ არათუ ძველ დროში, არამედ ათეული წლების წინათაც შესაძლებელი იყო უბრალო, თავმდაბალი ადამიანის ხილვა: „მამების უბრალოების სურნელი გარშემო ღვთისმოშიშ ადამიანებს კრებდა და სულიერად კვებავდა მათ. ისინი, თავის მხრივ, სხვებს გადასცემდნენ თავიანთ სულიერ საგანძურს. სადაც არ უნდა გაგევლოთ, ყველგან მოისმენდით მოთხრობებს სასწაულებსა და ზეციურ გამოცხადებებზე, რომლებიც ადამიანების უბრალოების გამო სავსებით ბუნებრივ მოვლენად მიიჩნეოდა. იმ სულიერ ატმოსფეროში მყოფს არასოდეს ეპარებოდა ეჭვი მოთხრობილის სინამდვილეში. მაგრამ მათ არც ის აზრი უჩნდებოდათ, მომავალი თაობებისათვის ჩაეწერათ ღვთაებრივი მოვლენები - ფიქრობდნენ, რომ ამგვარი მადლმოსილი ატმოსფერო მუდამ აირსებებდა. მაშინ ვინ მოისაზრებდა, რომ რამდენიმე წლის შემდეგ ერის უმრავლესობა ურწმუნოებით მოიწამლებოდა და ღვთის სასწაულებს ძველი დროის მითებად მიიჩნევდა..."³

   როგორც ვხედავთ, ბერი პაისი საუბრობს ჭეშმარიტი სასწაულების შესახებ, რომლებიც საჭიროების შემთხვევაში ყოველთვის აღესრულებოდა და დღესაც ხდება. შემდეგ იგი იმ მიზეზებზეც მიუთითებს, რომელთა გამოც თანამედროვე ქრისტიანი აღარ არის სასწაულის ხილვის ღირსი: „განთლებული" ქრისტიანები სასწაულების ხილვის ღირსნი აღარ ხდებიან, ისინი უარყოფენ ყველაფერს, რაც მათ რკინის ლოგიკას ეწინააღმდეგება. ძველი ქრისტიანები სასწაულების ხილვის ღირსნი ხდებოდნენ იმის გამო, რომ თავმდაბალნი იყვნენ. ლოგიკური აზროვნების გაკულტებამ ადამიანში თვით რწმენის საფუძვლები შეარყია და მისი სული შეკითხვებითა და ეჭვებით აავსო. საგულისხმოა - ადამიანები სასწაულებს მოაკლდნენ იმის გამო, რომ სასწაულის ხილვა არა ლოგიკური აზროვნების, არამედ სულიერი გამოცდილების შედეგია."⁴

   წმიდა მამები საუბრობენ ბოლო ჟამზე, როგორც სულიერად ძალიან მძიმე დროზე. ამბობენ, რომ არ იქნება ისეთი სასწაულები, როგორიც იყო მოციქულთა დროს, როდესაც ათასობით სასწაული ხდებოდა. ამასაც ამბობენ: მოვა დრო, როდესაც მსგავსი გასაოცარი სასწაულები შეწყდება, ცხონების მსურველნი გარეგნულად სხვათაგან თითქმის არაფრით იქნებიან გამორჩეულნი, მაგრამ მათში ღვთის შეწევნით არ ჩაკვდება ბრძოლა განსაცდელებისა და სულიერი მანკიერებების წინააღმდეგ. ამის გამო მათ მცდელობას უფალი ძველი მამების ღვაწლს გაუტოლებს.

   ამ კუთხით საინტერესოა IV საუკუნის ღირსი მამის ნიფონტის წინასწარმეტყველება: „ერთმა ძმამ ჰკითხა მას: როგორც ახლაა მომრავლებული წმინდანები მსოფლიოში, ასევე იქნება სოფლის აღსასრულის ჟამს?" წმიდა მამამ უპასუხა: შვილო ჩემო, ქვეყანას აღსასრულამდე არ მოაკლდებიან უფლის წინასწარმეტყველნი, ისე როგორც სატანის მსახურნი. ისინი, ვინც ჭეშმარიტ ღმერთს კეთილგონიერებით ემსახურებიან, მიეფარებიან ადამიანთა თვალს და არ აღასრულებენ სასწაულებს, როგორც ეს დღეს ხდება. ისინი სიმდაბლით განზავებული ღვაწლის გზით ივლიან და ცათა სასუფეველში უფრო დიდნი იქნებიან, ვიდრე სასწაულებით სახელგანთმული მამები."⁵

   როგორც ხედავთ, წმიდა მამებმა წინასწარ გვამცნეს ჩვენი დღევანდელი ყოფა და ისიც, თუ როგორ უნდა მოვიქცეთ თანამედროვე ქრისტიანები. ისეთი ნიჭები, როგორიცაა წინასწარმეტყველება, მჭვრეტელობა, სასწაულთმოქმედება და მსგავსი, არ არის ჩვენი დროის ხვედრი. არადა, როგორც წმიდა იოანე ოქროპირი და სხვა წმ. მამები ამბობენ, ეს ყველაფერი ღვთის შეცნობის საშუალებებია. მაგრამ უმთავრესი მაინც სულიერი ნიჭებია, რომლებსაც გაცილებით უფრო დიდი მნიშვნელობა აქვს ადამიანის ცხოვრებაში, ვიდრე სასწაულებს.

   ღირსი მამა იოანე სინელი თავის „კიბეში" ამბობს: „ზოგიერთნი სულიერ ცხოვრებაში ყველაზე მნიშვნელოვნად სასწაულმოქმედებასა და სხვა ხილულ სულიერ ნიჭებს მიიჩნევენ. მათ არ იციან, რომ  არსებობს უამრავი აღმატებული სულიერი ნიჭიც, რომლებიც დაფარულია კაცთაგან და გვაშორებს დაცემას."⁶

   მრავალი წმიდა მამა უპირატესად მიიჩნევდა ისეთ სულიერ ნიჭებს, როგორიცაა სულიერი განსჯის უნარი, სიყვარული, თავმდაბლობა და სხვა სათნოებანი. არქიმანდრიტი ქრისტოდულოსი (მთაწმინდელი) ამბობს, რომ მოწყალენი უფრო მეტად განდიდდებიან ღვთის წინაშე, ვიდრე სასწაულთმოქმედნი.⁷

   არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ სასწაულები, ხილვები, წინასწარმეტყველებები და ა.შ. ოდენ დამხმარე საშუალებებია. უფალი მათ გვიგზავნის რწმენის განსამტკიცებლად. მაგრამ რწმენა, მით უფრო სიყვარული, არ ემყარება მხოლოდ სასწაულებს. ეს ქრისტიანული სათნოებანი თავისთავად დიდი სასწაულებია.

   რატომ არ არიან დღეს ძველი დროის სასწაულთმოქმედნი? ამ კითხვას წმიდა დიმიტრი როსტოველმა ასე უპასუხა: „ეს სიცრუეა! თუ გნებავთ, მე მიგითითებთ, რომ დღესაც არსებობენ სასწაულთმოქმედნი. მხოლოდ მომისმინეთ, რას გეტყვით: ყოველი ადამიანი, რომელსაც უყვარს თავისი მტერი, სასწაულთმოქმედია... აბა, ის არის საკვირველი, რომ მოყვარეს მოყვარე უყვარს? ის კი, ბუნებრივია, საკვირველია, როდესაც ვინმეს საკუთარი მტერი უყვარს. და მართლაც, ადამიანს ხშირად ურჩევნია მოკვდეს, ვიდრე დაითმინოს შეურაცხყოფა. და თუ მტრის უსიყვარულობა ჩვენთვის ბუნებრივია, აქედან არ უნდა დავასკვნათ, რომ მტრის სიყვარული ზებუნებრივია, სასწაულებრივია და ამიტომ მტრის მოსიყვარულე ჭეშმარიტად სასწაულთმოქმედია?!"⁸

   ამდენად, ჭეშმარიტი სასწაული ყოველთვის ჩვენს გვერდითაა. ჭეშმარიტი მორწმუნენი კიდეც ხედავენ სასწაულებს და კიდეც სარგებლობენ მით, ხოლო ურწმუნოთათვის არ არსებობს სასწაული, იმიტომ რომ არ არიან მისი ღირსნი.

  ხშირად გვესმის: რატომ არ ხდება დღეს სასწაულები? შეხედეთ, რამდენი მირონმდინარე და სასწაულთმოქმედი ხატი არსებობს. განა არ არის ეს სასწაული? რისთვის მიილტვის ამ ხატებისკენ ათასობით ადამიანი, როგორ იკურნება ამ ხატებთან ასობით ავადმყოფი?

   შეხედეთ წმინდანთა უხრწნელ სხეულებს. ნუთუ ეს არ არის სას-წაული? უაღრესად დამახასიათებელია ამ მხრივ ჩვენი წმიდა საიდუმლონი. მაგალითად ნათლობა, რომლის დროსაც ადამიანი განიწმინდება ცოდვებისგან. წმიდა ზიარებისა და ზეთისცხების საიდუმლო, რომლის დროსაც არა მხოლოდ სულიერად, არამედ ხშირად ფიზიკურადაც იკურნება ადამიანი. ნუთუ არც ეს არის სასწაული?

   მაგრამ სასწაული მხოლოდ მაშინ აღესრულება, როდესაც არის ამისი საჭიროება. სად არის წყარო სასწაულისა? მოგვიტანს კი ეს სასწაული სულის სარგებელს? თუ ამას მხოლოდ ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილება შეუძლია?

   ამბობდნენ, რომ ანტონი დიდი მჭვრეტელი იყო და ადამიანის შექებას გაურბოდა. მისთვის ცნობილი იყო როგორც აწმყოს ვითარება, ისე მსოფლიოს მომავალი მოვლენები. (იხ. ძველი პატერიკი). ამიტომაც მამები გვაფრთხილებენ, რომ არა სდიდებით არ ვეძებოთ სასწაულები, სასწაულთმოქმედი მამები. სასწაული რომ ვიხილოთ, არ არის საჭირო იერუსალიმში ჩასვლა. საჭიროა მხოლოდ სულიერი თვალის გახელა. სწორედ ეს გვიწირს დღეს და სწორედ ეს არის ჩვენი დროის სულიერი უბედურება.

   წმიდა მამები თავიანთი სასწაულებრივი ნიჭის სახალხოდ აღიარებას გაურბოდნენ, ყოველთვის ჩრდილში მოქცევას ლამობდნენ. მამათა თხზულებებსა და პატერიკებში ბევრი ეპიზოდია ამის დამადასტურებელი. ასეთნი, თუ ღმერთს სურდა, უფრო განდიდებულნი რჩებოდნენ ღვთის წინაშე. გავიხსენოთ ჩვენი ასურელი წმიდა მამების ცხოვრება, რომლებიც გაურბოდნენ განდიდებას ხალხისგან, მაგრამ ღმერთმა ისინი კიდევ უფრო ძლიერ განადიდა. (იხ. მათი ცხოვრება).

   სათქმელის გასამყარებლად წმ.ეპიფანე პალესტინელის ცხოვრების ეპიზოდს მოვიშველიებთ:

   „წმიდა ეპიფანემ ეპისკოპოსის ხარისხში აყვანამდე, პალესტინაში, მონასტერი დააარსა. წინამძღვარი თავად იყო. თუმცა მონასტერი უდაბნოს სიღრმეში მდებარეობდა, მომლოცველთა რაოდენობა სულ უფრო იზრდებოდა. წმიდა ეპიფანე სასწაულთქმედებისა და მრავალი სხვა სულიერი ნიჭით იყო დაჯილდოებული. ეს გარემოება აიძულებდა მოღვაწეს დროდადრო დიდი ხნით გასულიყო მონასტრიდან. ერთ-ერთი ასეთი მოგზაურობის დროს წმიდა მამა ქარბუქმა ქალაქ კონსტანციაში (კუნძულ კვიპროსზე) გადააქროლა. ამ დროს იქ ეპისკოპოსთა კრებაზე ეპისკოპოსის არჩევით იყვნენ დაკავებულნი და, ზეგარდამო განცხადებით ეპიფანე ხელდასხმულ იქნა კონსტანციის მთავარეპისკოპოსად."⁹

   ცხადია, ჭეშმარიტი მოძღვრის ნიშან-თვისება ყოველთვის იყო თავმდაბლობა. ამიტომ მათ ბუნებრივად უჩნდებათ სურვილი, რომ მაქებართა და მეხოტბეთაგან დაფარულად იღვაწონ.      

   აღსანიშნავია კიდევ ერთი: წმიდა მამებმა წინასწარ გვამცნეს, რომ ბოლოჟამს ცხონების მსურველნი განერიდებიან საზოგადოებას და თავმდაბლური გზით ივლიან.

   წმიდა იოანე სინელის სიტყვებით დავასრულოთ ამ საკითხზე საუბარი: „ძმანო, ამ ქვეყნიდან გასვლის ჟამს, ჩვენ არ განგვიკითხავს უფალი იმის გამო, რომ არ აღვასრულებდით სასწაულებს, რომ არ ვღმრთისმეტყველებდით, რომ არ გვქონდა ხილვები, მაგრამ უდავოდ პასუხს ვაგებთ ღმრთის წინაშე იმის გამო, რომ არ ვგლოვობდით ჩვენს ცოდვებს."¹⁰ (გაგრძელება...)

  

 

 

 

 

---

¹წმ. ეგნატე (ბრიანჩანინოვი). წიგნი. „სიტყვა მართლისა სარწმუნოებისა". გვ. 407.

²Творения. Св.Иоанн Злотоуст. М. 2001. Т 2. გვ. 510.

³პაისი ათონელი. „თანამედროვე ქრისტიანის სულიერი მდგომარეობა". თბ. 2002 წ. გვ. 78.

⁴იქვე. გვ. 79.

⁵არქ. ლაზარე (აბაშიძე) „როგორია ჩვენი დროის ნიშან-თვისებანი". ლიმონარი №2. 1995 წ. გვ. 53.

⁶"Лествица" წმ. იოანე (სინელი). Сл. IV. გვ. 98.

⁷Христодул Афонский. „Зерцала жизни" М. 2011. გვ. 103.

⁸Св.Димитри Ростовский. „Избранные Творения". 1998 წ. С-П. გვ. 54.

⁹Отечник. Св. Игнатий (Брианчанинов). გვ. 93. ტ.5.

¹⁰Лествица. Преп. Иоанн (Синаит). 7 слово.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 დეკანოზი კონსტანტინე ჯინჭარაძე 

 

Xareba.net - ის რედაქცია