მწერლობის „მოთვინიერება“ გრძელდება

 

   ცნობილი ფრანგი პოეტის, პოლ ვალერის თქმით, მხატვრული ლი-ტერატურის ერთ-ერთი მთავარი ფუნქცია არის „პუბლიკის მოთვი-ნიერება",¹ რაც გულისხმობს იმას, რომ შემოქმედმა უნდა დახვეწოს მკითხველის ესთეტიკური გემოვნება, თავის სიმაღლეზე უნდა აზი-დოს იგი.

   შესაძლებელი ყოფილა მწერლობის მოთვინიერებაც: საზოგადოების ერთი ჯგუფის მიერ საკუთარ იდეოლოგიურ ინტერესებში ლიტერა-ტურის იძულებით ჩაყენება.

   1990 წელს გამოიცა აკაკი ბაქრაძის წიგნი „მწერლობის მოთვინი-ერება". ამ ნაშრომში ავტორმა გვიჩვენა, თუ როგორ მიმდინარეობდა აღნიშნული პროცესი საბჭოთა საქართველოში.

   ამბობენ, თითქოს, კომუნიზმთან ერთად დასრულდა ხელოვნების იდეოლოგიზირების ეპოქაც. ეს, რა თქმა უნდა, მტკნარი სიცრუე გახ-ლავთ.

   მწერლობის მოთვინიერება გრძელდება პოსტსაბჭოთა საქართვე-ლოშიც; ოღონდ ამჯერად იცვლება მომთვინიერებელი და მოთ-ვინიერების მეთოდები.რუსულ ნაჯახს უაღრესად დახვეწილი დასავლური ტექნოლოგიები ენაცვლება.

   თანამედროვე ქართული მწერლობა-ეს არის ნეოლიბერალურ-რადი-კალური იდეოლოგიის კოპირება მხატვრულ სივრცეში. თაყვანისცემა გლობალიზაციისადმი, ეროვნული და რელიგიური ნიჰილიზმი, ამო-რალიზმი, უკიდეგანო ცინიზმი-ეს იდეოლოგიური ნიშნები მსჭვა-ლავს თანამედროვე ქართული მწერლობის ერთ უმძლავრეს ნაკადს, რომელსაც შეგვიძლია, პირობითად ნეოლიბერალური მხატვრული დისკურსი, ანდა „ნეოლიბერალური რეალიზმი" ვუწოდოთ.

   შეიძლება ითქვას, რომ ის, რაც ვერ მოახერხეს კომუნისტებმა ცეცხ-ლითა და მახვილით, შესანიშნავად შეძლეს ნეოლიბერალებმა² გრან-ტებითა და ფოჩიანი კანფეტებით...

   XX საუკუნის 90-იანი წლებიდან ჩვენს სინამდვილეში საფუძველს იმკვიდრებს თვისებრივად ახალი ტიპის მწერლობა, რომელიც მოგვი-ანებით მთელ ლიტერატურულ სივრცეზე ბატონდება. ახალი ლიტე-რატურის ძირითადი მახასიათებელი ის არის, რომ იგი მოწყვეტილია ეროვნულ ტრადიციას; ხშირ შემთხვევაში ნიჰილისტურად, ცინიკუ-რად არის განწყობილი ეროვნული მწერლობის ძირეული ტენდენცი-ებისადმი. ახალი მწერლობა გამალებით მიისწრაფვის დასავლური სივრცისაკენ. ეს არც არის დასაძრახი. ყველასათვის ცნობილია, რომ თვით ილია ჭავჭავაძეც საუბრობდა ქართული ლიტერატურის „ევრო-პეიზაციის" საჭიროებაზე. ილიასათვის „ევროპეიზმი" გულისხმობდა „ბერძნულ-რომაულ და ბიბლიის კულტურულ სამყაროს მემკვიდრე-ობას, რომელსაც ახალი დროის გადასხვაფერებულ გარემოში ერთვის ადამიანის, როგორც სოციალური უჯრედისადმი, გამახვილებული ინტერესი, რაც ღრმა ფსიქოლოგიზმსა და ადამიანთა ურთიერთდა-მოკიდებულებაშია გამჟღავნებული" (ი. ევგენიძე). ილია ჭავჭავაძე ეროვნულ ფუნდამენტზე დაფუძნებულ „ევროპეიზმს" მოით-ხოვდა. თანამედროვე ქართული მწერლობა კი ბრმადმიმბაძ-ველია, იგი ცდილობს ევროპეიზმის დამკვიდრებას ეროვნუ-ლი ტრადიციის უარყოფის ხარჯზე. თუ ილიასათვის ცნება „ევ-როპეიზმი" ევროპის მაღალ, სულიერ იდეალებს აღნიშნავდა, თანა-მედროვე მწერლების მიერ „ევროპეიზმი" ამგვარადაა გაგებული: „მი-ნდა ვიყო ევროპელი, ძალიან მინდა. არ მინდა მქონდეს ამ-დენი ნაკურთხი მანქანა, სამარხვო ტორტი, საეკლესიო მაღა-ზია... სამაგიეროდ მინდა მქონდეს სექსის მაღაზია".³

   ბრმა მიმბაძველობის შედეგად კი იქმნება ლიტერატურა, რომელიც, ერთი მხრივ, მოწყვეტილია ეროვნულ საფუძველს, ხოლო მეორე მხრივ, ვერც დასავლური მწერლობის ნაწილია თავისი ეპიგონური ბუნების გამო.

   სწორედ ასეთი ტიპის ლიტერატურას მოვიხსენიებთ, როგორც „თა-ნამედროვე ქართულ მწერლობას", ვინაიდან მას აქვს კიდეც პრეტენ-ზიები, რომ საგანგებოდ უღრმავდება თანამედროვეობის პრობლემა-ტიკას.

   რაც შეეხება ამგვარი მწერლობის კვლევის მეთოდს, იგი ვერ დარ-ჩება მხოლოდ „წმინდა ესთეტიკის" სფეროში, ვინაიდან ესთეტიკურ ძიებებს რიგ შემთხვევებში იდეოლოგიური წინამძღვრები სჭარბობს.

   ათწლეულების განმავლობაში ქართულ ლიტერატურათმცოდნეო-ბაში, სავსებით გასაგები მიზეზების გამო, გაბატონებული იყო ვულ-გარული სოციოლოგიზმი, ლიტერატურული ფაქტების ანალიზი და ინტერპრეტაცია სოციოლოგიური მეთოდების საშუალებით. ამ დროს ლიტერატურა გაიაზრებოდა მხოლოდ და მხოლოდ საზოგადოებრივი ცხოვრების ანარეკლად, სოციალური პროცესების მხატვრულ გამოძა-ხილად; ლიტერატურათმცოდნეობა კი გადაიქცა სოციოლოგიის დანა-მატად.

   თანამედროვე კრიტიკულ აზროვნებაში კი შეინიშნება მეორე ფორ-მალისტური უკიდურესობა, რომელიც გამოიხატება შემდეგი თვალ-საზრისით: კრიტიკოსის განსჯის საგანი უნდა იყოს მხოლოდ ტექსტი და არაფერი ტექსტის გარდა.

   ეს პრინციპი შეიძლება გამართლებული იყოს კლასიკურ მწერლო-ბასთან მიმართებაში, მაგრამ იმ მხატვრული ღირსებების მქონე ლიტერატურას, რომელსაც ჩვენ განვიხილავთ, კვლევის ამ მეთოდით სრულყოფილად ვერ შევისწავლით.

   ყოველ ტექსტს თავისი კონტექსტი აქვს, თავისი ისტორიულ-კულ-ტურული ვითარებით არის განპირობებული. როგორც ჰეგელი წერდა: „ხელოვნების ყოველი ნაწარმოები თავის ეპოქას, თავის ხალხს, თავის გარემოს ეკუთვნის; იგი დამოკიდებულია განსაკუთრებულ, ისტორი-ულ და სხვა წარმოდგენებსა და მიზნებზე, რის გამოც ხელოვნებათ-მცოდნეობა ისტორიულ და მასთან მეტად სპეციალური ცოდნის დიდ სიმდიდრეს მოითხოვს".⁴

   ნაწარმოების კრიტიკული განხილვის დროს საკუთრივ ტექსტის ანალიზი, რა თქმა უნდა, უმთავრესია, მაგრამ მისი სრულყოფილი შესწავლა ისტორიულ-კულტურული კონტექსტის გათვალისწინების გარეშე, ხშირ შემთხვევაში, შეუძლებელია. მაგ. კალე ფედოსიშვილის ცნობილ სიტყვებს: „მე მამას მოვკლავ, დავახრჩობ დედას, რევოლუ-ციამ თუ კი მიბრძანა!"-თუ მხოლოდ მხატვრულ-ტექსტუალური ანა-ლიზის მეთოდებით მივუდგებით, ვერაფერს გავაწყობთ. ეს სიტყ-ვები, რა თქმა უნდა, მხოლოდ იდეოლოგიური მიზეზებით არის ნათ-ქვამი; მსგავსადვე, თანამედროვე ნაწარმოებებში, რომლებიც მხატვ-რული დონით დიდად არ აღემატება კომუნიზმის მეხოტბეთა შემოქ-მედებას, იდეოლოგია ხშირად წინ უსწრებს მხატვრულ ძიებებს. მიუხედავად იმისა, რომ დიდი ესთეტიკური ღირსებებით ეს ტექს-ტები არ გამოირჩევა, მათ მაინც აქვთ თავიანთი ღირებულება, რადგან „პრაქტიკიდან გამომდინარე გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ მდარე ნაწარმოებები ავლენენ საკუთარ თავში დროის სულს ისევე კარგად (თუ არა უკეთესად), როგორც შედევრები".⁵

 

 

 

 

ლევან ბებურიშვილი